عاقبت ماسوله با پرونده جهانی ختم به خیر می‌شود؟

فرصت ایران در یونسکو تکرار نمی‌شود

فرصت ۲ ماهه ارزیاب یونسکو برای تنظیم گزارش پرونده ثبت جهانی هگمتانه

 در حالی همدان میزبان ارزیاب یونسکو برای بررسی پرونده "هگمتانه و مرکز تاریخی همدان" بود که دو پرونده ماسوله و کاروانسراهای ایران وارد آخرین مرحله بررسی های یونسکو برای در یافت عنوان اثر جهانی در راند آخر بودند .

تب و تاب آمدن و رفتن ارزیاب یونسکو به همدان تمام شد اما حکایت چگونگی پیشرفت پروژه بررسی پرونده هگمتانه باقی است . اول شهریور ارزیاب یونسکو وارد ایران شد و سپس در همدان حضور یافت و طی چهار روز از بافت تاریخی همدان بازدید کرد. در روز نخست آرامگاه بوعلی، موزه آرامگاه، ساختمان آرامگاه، نحوه نگهداری و ارائه خدمات در این مرکز، سابقه آرامگاه، بنیاد بوعلی و پژوهش‌هایی که صورت می‌گیرد، بررسی شد.

خیابان بوعلی، جداره‌هایی که ایجاد شده و چند پروژه مرمت و جداره‌سازی شماری از دیگر بررسی‌ها بود بخشی از طرح‌های جداره‌سازی میدان انجام و بخشی قرار است مجدد انجام شود. ارزیاب یونسکو در ادامه برنامه خود در همدان از پیاده‌راه اکباتان، مسجد جامع و مرمت آن، مناره‌ها، کاروانسراها و بازار دیدن کرد.

کارشناس ثبت جهانی یونسکو یک روز هم به بازدید از هگمتانه، کاوش‌ها، ترانشه‌هایی انجام شده، سوابق کشفیات و موزه هگمتانه اختصاص داد و بعدازظهرهای هر روز را به جلسات فنی، مرمت، طرح‌های توسعه‌ای و نگهداری همچنین حفاظت از آثار اختصاص می‌داد.

پس از سپری شدن زمان بازدید ارزیابی ؛ ارزیاب یونسکو همدان را ترک کرد و بنا بر نظر مسئولان مرتبط غسان شمالی  نظر مثبتی درباره پرونده ثبت جهانی همدان داشت . این تیتر خبری در جمع های مختلف تعابیر متفاوتی را به خود اختصاص داد .

 اما زمانی که پرونده ماسوله که با همین تیترهای خبری ارزیاب خود را بدرقه کرد و حالا روی دست کارشناسان یونسکو مانده است در دل متولیان مرتبط نگرانی های متعددی را رقم زد که آیا مسیر هگمتانه تا رسیدن به میز ارزیابی در یونسکو هموار خواهد بود؟

گفته میشود فرصت ارزیابی و تنظیم گزارش پرونده ثبت جهانی همدان ۲ ماهه است. ارزیاب یونسکو در پایان بازدید از تپه هگمتانه و مراکز تاریخی اعلام کرد سابقه طولانی همدان قابلیتی برای ثبت جهانی است.

در مجموع نظر ارزیاب مثبت بود اما فعلا اعلام نظر نمی‌کند بلکه باید گزارش تنظیم شود و کاستی‌ها و مواردی که نیاز به اصلاح دارد، مشخص و سپس اعلام شود.

ارزیاب یونسکو طی دو ماه فرصت دارد، گزارش خود در مورد همدان را تنظیم کند در این مدت ممکن است سوالات، مستندات و یا جزئیاتی نیاز باشد که باید در اختیارش قرار داد.

اینروزها ماسوله که تنها گزینه ایران برای سال  در یونسکو2023 بود عاقبت به خیری گویا در انتظارش نیست.

موضوع امروز ارایه پرونده هگمتانه و ماسوله و ... به یونسکو نیست موضوع رقابت ایران با میراث داران تاریخ دنیا است .

این مهم است بدانیم ثبت آثار تاریخی در فهرست میراث جهانی یونسکو هشت مزیت دارد از جمله بهبود و ارتقای سطح مشارکت عامی و عملی، معرفی سرمایه‌های اجتماعی و افتخارات ملی، دریافت کمک‌های مالی و وام برای حفاظت از آثار، آموزش و رونق گردشگری، مهمترین دلایل رقابت کشورها برای ثبت آثار تاریخی و باستانی در فهرست جانی یونسکو ..

آنچه فعالان میراث فرهنگی را اینروزها نگران کرده است بازخوردهای ضد و نقیض درباره دو پرونده ماسوله و کاروانسراهاست که گفته میشود گویا حاوی اشتباهات متعددی برای ارائه بوده اند و شاید نتوانند در سهمیه امسال ایران ممکن است جای نگیرند .
در حال حاضر در مورد پرونده ماسوله یک گزارش ارزیاب یونسکو و یک گزارش کارشناسی مستقل هم وجود دارد که به ایکوموس جهانی ارائه شده است و در نهایت این نظرات در کمیته جهانی که آنجا هم باید 14 عضو آن کمیته نظر بدهند مطرح خواهد شد .

این به آن معناست که از 28 نظر در حالت کلی 14 نظر منفی را در مرحله نیمه نهایی داریم به عبارتی ما در حالت 50 درصد باخت هستیم آن هم نه برای یک پرونده بلکه برای هر دو پرونده که شامل کاروانسراها و منظر فرهنگی ماسوله میشود .

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی میگفت ، اگر با دوپرونده ماسوله و کاروانسراها در یونسکو ببازیم این برای نخستین بار است در طول 43 سال اخیر است که این اتفاق رخ میدهد . البته که پیش از این هم  ایرانپرونده‌هایی داشته است که برگشت خورده اما اگر این  اخبار ضد و نقیض درست باشد و هر دو پرونده برگشت خورده باشد یعنی ایران امسال یک فرصت را کامل به خاطر مشاوره های نادرست و رفتارهای ناکاربلدانه و حتی عزل و نصب‌های بدون حساب و کتاب نشده در حوزه میراث فرهنگی از دست داده ایم.

فارغ از موضوع پرونده همدان لازم است بررسی گذرایی به پرونده ماسوله داشته باشیم .

 آیا نظر شورای جهانی بناهای تاریخی مانع ثبت جهانی ماسوله می‌شود؟

با توجه به مطرح شدن ابهاماتی از سوی شورای جهانی بناهای تاریخی در خصوص ماسوله باید منتظر ماند تا نظر یونسکو در اجلاس کمیته میراث جهانی که مقرر است در اواسط شهریورماه در ریاض عربستان برگزار شود اعلام ومشخص شود که آیا شهر تاریخی ماسوله ثبت جهانی می‌شود یا که خیر؟

شهر تاریخی ماسوله با قدمتی ۸۰۰ تا هزار ساله است که در ۳۰ مردادماه سال ۱۳۵۴ به‌ شماره ۱۰۹۰ به‌صورت یک مجموعه در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و ثبت جهانی ماسوله هم از سال ۱۳۹۰ در دستور کار قرار گرفت.

با این حال طی چند سال اخیر ماسوله به دلایلی عدم مدیریت یکپارچه شهری، نبود طرح ساماندهی گردشگری و وجود یازده ساختمان ناهمگون اداره برق، آب و فاضلاب، مخابرات، هواشناسی، تعاونی صنایع دستی، درمانگاه، دو واحد تجاری، دو واحد مسکونی در حریم فضای سبز موفق به ثبت جهانی نشد.

تشکیل کمیته شناسایی موانع ثبت جهانی ماسوله از نخستین ماه‌های نخستین روی کار آمدن دولت سیزدهم و بنا بر درخواست عزت الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، مسئله ثبت جهانی ماسوله در دستور کار قرار گرفت، سپس در آبان ماه ۱۴۰۰ ماسوله عنوان شهر کامل از نگاه ارزیابان بین المللی یونسکو مورد تأیید واقع شد و بعد از آن و با دستور اسدالله عباسی استاندار گیلان کمیته‌ای در راستای شناسایی موانع موجود بر سر عدم جهانی شدن ماسوله از اسفندماه سال ۱۴۰۰ در استان تشکیل شد.

 ضرب‌الاجل یک‌ هفته‌ای برای رفع موانع جهانی شدن توسط استاندار گیلان

پس از تشکیل این کارگروه، موانع بر سر مشکلات جهانی شدن شهر تاریخی ماسوله شناسایی و در تاریخ ۲۳ تیر ۱۴۰۱ بود که استاندار گیلان در سفر خود به شهر ماسوله ضرب‌الاجل یک‌ هفته‌ای برای رفع موانع جهانی شدن این شهر را صادر کرد و گفت که با پیگیری‌های صورت گرفته در ابتدای حضورم در گیلان و درخواست از وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و اهتمام دولت سیزدهم، ماسوله جزء گزینه های مد نظر برای ثبت جهانی پیشنهاد شده است.

عباسی در سفر خود در شهر تاریخی ماسوله اعلام کرد که بیش از ۹۰ درصد اقدامات برای رفع نواقص ثبت جهانی توسط دستگاه‌های متولی پیشرفت داشته و  برای رفع نواقص ۱۰ درصد باقیمانده نیز به ادارات مربوطه فرصت یک هفته‌ای داده شده است.

پس از صحبت‌های استاندار گیلان در شهر ماسوله، ولی جهانی مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی گیلان در جلسه با اصحاب رسانه در تاریخ اول شهریور ۱۴۰۱ از ثبت جهانی ماسوله خبر داد و گفت: تابلوهایی چند زبانه به منظور ثبت جهانی ماسوله با بالگرد هلال احمر در حال نصب است و اهم مشکلات در مسیر ثبت جهانی ماسوله رفع شده و تنها یکی دو مورد باقی مانده است.

پیگیری‌ها در خصوص جهانی شدن ماسوله سبب شد تا نعیمه احمد بن کاری نماینده یونسکو در اول مهر ماه سال ۱۴۰۱ به این استان سفر کرده و در دیدار ابا استاندار گیلان بگوید کارهای بسیار خوبی توسط مردم و مسؤولان در این زمینه انجام شده و ماسوله ظرفیت‌های زیادی برای پیوستن و تبدیل شدن به سایت جهانی را دارد.

 ارزیابی مثبت یونسکو از اقدامات انجام شده در ماسوله برای جهانی شدن

استاندار گیلان در دیدار  نماینده یونسکو به ایجاد زیرساخت‌های لازم به نحوی‌ که به بافت تاریخی ماسوله آسیبی نرسد و تغییر وضعی ایجاد نکند تأکید کرد.

 ابهامات در پرونده جهانی شدن ماسوله از دید ایکوموس

مصطفی پورعلی،‌ مدیرکل پیشین ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی منتشر شد که منجر به ایجاد نگرانی در بین مردم گیلان شد.

مدیرکل پیشین ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به گفته ارزیابی میدانی پرونده از سوی شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) در تابستان ١٤٠١ توسط کارشناس اعزامی یونسکو انجام و بنا بر اذعان همگان، گزارش ارزیابی حائز جنبه‌های کاملاً مثبت سایت است، امری که ایکوموس جهانی نیز بر اساس آن در نظریه خود، به تأیید شرایط حفاظتی ماسوله اذعان کرده است.

مصطفی پورعلی می‌گوید «پرونده ثبت جهانی ماسوله، بسان سنوات پیشین در مورد دیگر پرونده‌های جهانی، در دفتر موسوم به «دفتر تدوین پرونده‌های ثبت جهانی» تهیه شده است، دفتری که به دلیل ضرورت ساماندهی‌های ساختاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و با نظر سازمان بازرسی کل کشور، در دولت جدید پس از ارسال پرونده ماسوله به یونسکو، به طور رسمی در ذیل اداره کل ثبت آثار معاونت میراث فرهنگی بازتعریف و به فعالیت خود ادامه می‌دهد.»

مدیرکل پیشین  ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در مصاحبه خود با خبرگزاری میراث آریا ابهاماتی را در خصوص نظر ایکوموس راجع به پرونده ماسوله، مطرح کرد و گفت: شائبه‌های مطرح‌ شده در خصوص نظر ایکوموس راجع به پرونده ماسوله، به ابهاماتی بر می‌گردد که ایکوموس علی‌الظاهر به‌دلیل عدم امکان ارتباط کامل با کارشناسان تهیه‌کننده پرونده ایجاد شده؛ بدیهی است این موضوع نگرانی‌هایی را برای طرح موضوع ثبت جهانی ماسوله در کمیته میراث جهانی را فراهم می‌کرد.

 اعزام هیئتی از کارشناسان متخصص در حوزه ثبت جهانی به یونسکو

پورعلی می‌گوید «در ماه گذشته، هیئتی از کارشناسان متخصص در حوزه ثبت جهانی از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به یونسکو اعزام و رایزنی‌های لازم در راستای بازتبیین ارزش‌های منظر فرهنگی ماسوله و رفع ابهامات مطروحه با اعضای کمیته میراث جهانی به انجام رسید.»

 کمیته میراث جهانی متشکل از ٢١ کشور منتخب از میان کشورهای عضو کنوانسیون میراث جهانی بوده و مرجع تصمیم‌گیری قطعی در خصوص ثبت یا عدم ثبت جهانی آثار پیشنهادی کشورهاست و در این میان، ایکوموس، نهاد مشورتی مستقل از کمیته میراث جهانی است که اعضای کمیته میراث جهانی پس از استماع نظرات مشورتی این نهاد، به ثبت یا عدم ثبت یا تصمیماتی موسوم به «ریفر» یا «دیفر» یک پرونده رأی می‌دهند.

بر اساس گفته‌های پور علی در گذشته و طبق روال مرسوم کمیته میراث جهانی، موارد عدیده‌ای پیش آمده است که کمیته میراث جهانی به اصلاح یا تکمیل نظر ایکوموس رأی داده باشد،برای مثال در پرونده راه‌آهن، یا محور ساسانی فارس یا حتی شهر تاریخی یزد، با وجود نظر «دیفر» ایکوموس، کمیته میراث جهانی با ثبت این پرونده‌ها موافقت کرد.

 اقدامات نهایی در خصوص ثبت جهانی ماسوله برعهده وزارت‌خانه میراث فرهنگی است

 ولی جهانی مدیرکل میراث فرهنگی گیلان با تأیید مطالب عنوان شده از سوی مدیرکل پیشین  ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی می‌گوید «اقدامات نهایی و تخصصی در خصوص ثبت جهانی ماسوله بر عهده این وزارت خانه بوده و با توجه به فعالیت دفتر ثبت جهانی در تهران، کارشناسان مربوطه به طور دقیق پرونده را بررسی، به ابهامات پاسخ و به یونسکو ارسال می‌کنند.»

به گفته این مقام مسؤول حوزه میراث فرهنگی در گیلان، تمامی اقدامات لازم در این استان در راستای ثبت جهانی ماسوله انجام شده و هیچ نقصی در گیلان وجود ندارد لذا امیدوارم با پاسخ درست به شائبه‌های مطرح شده، یونسکو با ثبت جهانی ماسوله موافقت کند.

جهانی می‌گوید «نظر نهایی ماسوله پس از نظرخواهی از کشورهای عضو، در تاریخ ۱۶ الی ۲۰ شهریور در خصوص جهانی شدن ماسوله به وزارت میراث فرهنگی اعلام خواهد شد.»

با توجه به گفته‌های مدیرکل میراث فرهنگی گیلان و همچنین مدیرکل پیشین  ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، باید منتظر ماند تا نظر یونسکو در اجلاس  کمیته میراث جهانی که مقرر است در اواسط شهریورماه در ریاض عربستان برگزار شود اعلام و مشخص شود که آیا شهر تاریخی ماسوله ثبت جهانی می‌شود یا که خیر؟