بیشه زارهای الوند، دامنه ها و ارتفاعات، دشت و دمن های این استان سرسبز همه ساله با آغاز فصل بهار آغوش خود را به سوی طبیعت دوستان باز کرده است و اغلب افراد به ویژه در اردیبهشت برای برداشت گونه های گیاهی، خوراکی و دارویی، سفره خود را در طبیعت می گسترانند.
همدان استانی کوهستانی و بخشی از کوه های آن در بیشتر مواقع سال پوشیده از برف است و رودخانه ها و چشمه سارهای فراوانی دارد. کوه الوند، چشمه الماس، ارمنی و قره داغ، خرقان، وفس، لشگردر، سیاه کوه، کوه سفید، بیاتان، گرین، چراغی و کمر زرد کوه های مهم استان را تشکیل می دهند.
طبق آخرین گزارش (سال ۱۴۰۱) مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان نسبت به تاسیس هر بام بوم با حدود ۹ هزار و ۳۰۰ نمونه گیاهی شامل یک هزار و ۶۷۳ گونه از ۵۱۳ جنس و ۹۳ خانواده اقدام شده است.
موی سپیدکرده ها آشنایی بیشتری نسبت به سایر افراد با خواص گیاهان دارند و این یافته ها در برخی نقاط سینه به سینه به نسل های جدید منتقل شده است بنابراین مردمان محلی و روستانشینان از مشتریان پر و پا قرص گیاهان دارویی هستند که با حضور در دامن طبیعت به چیدن این گونه ها مشغول می شوند.
گونه های رنگارنگ و معطر موجود در دامنه‌های این استان به مثابه بهشتی دلفریب و چشم نواز، هر بیننده ای را به سوی خود فرا می خواند بنابراین همه ساله دامن زیبای طبیعت پذیرای شمار زیادی از افراد است که هر یک با در داشتن کیسه ای در حال چیدن گیاهان هستند.
برخی به واسطه خواص دارویی علاقه مند به چیدن گیاهان هستند برخی هم به واسطه استفاده از این تره و گیاهان در آش ها و غذاهای محلی راهی طبیعت می شوند.
شواهد تاریخی و کشت گیاهان دارویی در همدان
شواهد تاریخی گویای این است که استان همدان از گذشته‌های دور یکی از قطب‌های توسعه و کشت گیاهان دارویی و صادارت آن به دیگر نقاط ایران بوده به گونه ای که «دیوید هوپر» محقق موزه تاریخ طب ولکام لندن در مقدمه ۲مقاله خود به نام های «برخی از داروهای ایرانی» و «گیاهان مفید و داروهای ایران و عراق» توضیح داده که در سه مرتبه از سال های ۱۹۲۹ تا ۱۹۳۴ نمونه گیاهان دارویی از بازارهای تهران و همدان جمع آوری کرده است.
همچنین مراجعت فیلسوف برجسته و دانشمند بزرگ جهان اسلام و ایران حکیم بوعلی سینا به دیار هگمتانه را از همین رو ارزیابی کرد.
حکیم بزرگ ابوعلی سینا از مشهورترین نوابغ در عصر شکوفایی تمدن اسلامی - ایرانی دایره المعارفی از علوم زمانه خویش بود و شعاع خورشید اندیشه و میراث کتاب علمی اش از آن زمانه تاکنون گرما بخش جمع خردمندان بوده است.
کتاب قانون ابن سینا مهمترین کتاب پزشکی جهان در دوره ۷۰۰ ساله بوده و حتی در شرق و جهان اسلامی تا یکصد سال پیش نیز مرجع بی بدیل پزشکی بوده است.
کتاب دوم قانون ابن سینا با عنوان ادویه مفرده خواص دارو گیاهی، حیوانی و معدنی را در خود جای داده است بنابراین در دهه اخیر بازگشت به بهره مندی از طبابت مبتنی بر پزشکی سنتی در کنار پزشکی مدرن در جهان رونق یافته است و کتاب قانون در پزشکی سنتی ایران و جهان جامع ترین و مهم ترین میراث پیشینیان برای نقد، بررسی و پژوهش علمی در دانشگاه های معتبر است و طب سینا پر مراجعه ترین متن کاربردی است.
خاصیت ۵۸۵ گونه دارو گیاهی در کتاب بوعلی سینا
مدیر مسئول انتشارات بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا در این باره به ایرنا گفت: در کتاب بوعلی سینا به بیان خاصیت ۵۸۵ گونه دارو گیاهی پرداخته شده و او اینگونه عنوان کرده که «در برخی گیاهان برگ، تخم، ریشه یا شاخه، شکوفه یا صمغ (شیره) و در گروهی میوه و در عده ای همه گیاه ارزش دارویی دارد برداشت و نگهداری، جمع آوری، نحوه نگهداری، مدت عمر هر یک از آنها مبتنی بر اصولی است که رعایت آنها لازم است».
«توکل دارایی» افزود: بوعلی سینا معتقد است برگ گیاه باید به صورت کامل و پیش از آنکه رنگش تغییر کند یا بشکند چیده شود، ریشه ها وقتی برگ آنها می خواهد بیافتد، شاخه ها وقتی کاملا رسیده و پیر و پژمرده نشده، میوه ها پیش از افتادن، باید چیده شود.
وی اضافه کرد: او در باب ادویه مفرد در ۱۶ لوح یا جدول مشخصات داروها را به شکل بدیعی تشریح کرده که شامل نام و ماهیت دارو، کیفیت و طبیعت آن، خواص آن، آثار آنها برای زیبایی، رفع ورم و جوش ها، زخم و شکستگی، رفع بیمارهای مفاصل، اعصاب، سر، چشم، دستگاه تنفس و گوارش، اعضای دفع، تب و مسمومیت ها پرداخته است.
مدیر مسئول انتشارات بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا اظهار داشت: این حکیم فرزانه با یک روش ابداعی یعنی ذکر آثار هر داروی گیاهی بر اساس جداول ۱۶گانه به ذکر ماهیت، طبع سرد و گرم، خصوصیات و کیفیت و جنس، کارکرد و خواص گیاهان دارویی و نقش آنها در رفع برخی از بیماری ها پرداخته است.
دارایی ادامه داد: ابن سینا در آن دوران هر یک از جداول ۱۶ گانه را به رنگی نوشته تا یافتن مطالب مورد نظر برای خواننده آسان باشد هر چند کاتبان همه جداول را به یک رنگ نوشتند. نظم و قابلیت دسترسی آسان به مطالب قانون موجب ستایش بوعلی توسط دیگر اندشمندان نیز شده است.
طبق آخرین گزارش (سال ۱۴۰۱) مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان نسبت به جمع آوری و شناسایی تنوع گیاهان استان و تاسیس هر بام بوم با حدود ۹ هزار و ۳۰۰ نمونه گیاهی شامل یک هزار و ۶۷۳ گونه از ۵۱۳ جنس و ۹۳ خانواده اقدام شده است.
پوشش گیاهی استان همدان از ۱۵ تیپ مرتعی تشکیل شده و تنوع گیاهان این استان دارای یک هزار و ۶۵۸ گونه گیاهی است که در دشت ها، دامنه ها و سراب ها پراکنده اند و از این تعداد ۳۱۵ گونه خاصیت دارویی دارند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان نیز در این باره به ایرنا گفت: در همدان تاکنون یک هزار و ۶۵۸ گونه گیاهی شناسایی شده که در ۲ ناحیه رویشی شامل زاگرس در جنوب استان و ایرانی تورانی در شمال استان می روید.
اسفندیار خزائی با بیان اینکه ۳۱۵ گونه از گیاهان موجود خاصیت دارویی، صنعتی، خوراکی و معطر دارند اضافه کرد: سالانه بر اساس سیاست گذاری سازمان منابع طبیعی کشور این گونه ها در سه طیف ممنوعه، مجاز و مجاز مشروط تقسیم بندی می شوند.
وی بیان کرد: برداشت گونه هایی که به وفور در طبیعت یافت می شوند نظیر شنگ، تره گیاهی و غازیاغه ممنوعیتی ندارد اما برداشت گونه های در معرض خطر انقراض نظیر ریشه «لاله واژگون» و گونه دارویی ریشه «ثعلب» ممنوع است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان افزود: گونه های مجاز مشروط را شامل موسیر پیشتر در بخش کشاورزی کشت و تولید نمی شد که با برگزاری کارگاه های آموزشی و توجیهی مردم به سمت تولید این گونه کم آب بر با ماندگاری بالا و خواص دارویی هدایت شدند.
