متروپل‌ها چگونه شکل می‌گیرند؟

■ عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی: برگزاری مناقصه در ساختمان‌‌سازی غلط است

حادثه فرو ریختن متروپل که در دوم خرداد ماه امسال در آبادان رخ‌داد، افکار عمومی را به این سؤال مشغول کرد که چگونه یک ساختمان جدید که حتی به بهره‌برداری کامل نیز نرسیده‌است دچار این فاجعه عظیم می‌شود؟
محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهوری نیز در بازدید خود از فاجعه متروپل در ششم خرداد به وجود فساد در روند این ساختمان پرداخته و گفته است: فساد گسترده‌ای بین سازنده بنا، پیمانکار، ناظر و دستگاه‌های ارائه‌دهنده مجوز اتفاق‌ افتاده و تصریح کرد که باید طوری به این مسأله رسیدگی شود که دیگر تکرار نشود، چرا که این واقعه احساسات مردم را جریحه‌دار کرده است.
اما چرا وچگونه متروپل‌ها شکل گرفته و ساخته می‌شوند؟
ایمن‌سازی ساختمان‌ها یک موضوع گسترده و دارای ابعاد مختلف است. سازمان‌های مختلفی در موضوع ایمن‌سازی ساختمان‌ها دخیل هستند به گونه‌ای که در ساخت وسازهای شهری، شهرداری‌ها به عنوان مرجع صدور پروانه وظیفه نظارت بر اجرای سازه را برعهده دارند.
در زمینه ساخت ‌و سازها نیز سازمان‌‌های نظام مهندسی ساختمان، انجام وظیفه می‌کنند و در واقع به شهرداری‌ها خدمات مهندسی ساختمان سازی ارائه و گزارش پیشرفت پروژه‌‌ها را اعلام می‌کنند. شهرداری به استناد گزارش‌های اعلام شده حق اجازه برای پیشرفت، توقف و پایان کار ساختمان را می‌دهد. بدیهی است اگر بین سازمان نظام مهندسی ساختمان و شهرداری تفاهم همکاری دوطرفه و ارائه گزارش کار صحیح صورت نگیرد، شاهد ساخت وساز موفقی نخواهیم بود، نمونه آن ساختمان متروپل آبادان است که سازمان نظام مهندسی گزارش تخلف متعددی را به شهرداری آبادان اعلام کرده‌ بود ولی شهرداری این شهر ترتیب اثر نداده و اجازه پیشرفت کار را داده است.
در واقع مهندس ناظر سازمان نظام مهندسی یک گزارش‌نویس است و قدرت اجرایی ندارد، و شهرداری ، مسئول پیگیری گزارش‌های ارائه شده از سوی مهندسین نظام مهندسی است تا بدین طریق به تخلفات ساختمانی و یا ایرادات رسیدگی کند.
همچنین نظارت بر کیفیت مصالح تولیدی نیز بر عهده ادارات کل استاندارد استان‌هاست بنابراین باید اداره کل استاندارد بر روند تولید مصالح نظارت داشته و نظارت بر حسن اجرای کار، توسط شهرداری و با کمک سازمان نظام مهندسی انجام شود. این سه مجموعه نظارتی باید همکاری 3 جانبه داشته و با متخلفین برخورد کنند.
 تخلفات ساختمانی به مرجع صدور پروانه ارسال می‌شود اما در اکثر موارد برخوردی انجام نمی‌گیرد
عضو هیأت مدیره نظام مهندسی همدان در گفت‌وگوی خود با ایسنا با اشاره به اینکه هنوز بر خلاف ضوابط و آیین‌نامه‌ها، تست میلگرد در اکثر ساختمان‌های بتنی انجام نمی‌گیرد، اضافه کرد: بیشتر مجریان ذی‌صلاح در ساختمان‌ها به جای اینکه مجری واقعی کار باشند، مدیر اجرایی با اختیارات بسیار محدود هستند و ابزار اجرایی لازم برای مدیریت کامل بر فرایند اجرا را در اختیار ندارند، اجرای کار توسط سرمایه‌گذار انجام می‌شود و مجری ذیصلاح در فرایند اجرا به اندازه کافی دارای اختیارات نیست و عملاً در حد یک ناظر مضاعف بر فرایند اجرا نظارت می‌کند و این موضوع باعث می‌شود کیفیت ایده‌آل مورد نظر تأمین نشود.
احمدرضا جعفری با بیان اینکه بر روی کاغذ استانداردها و آیین‌نامه‌های زیادی برای طرح و اجرای سازه‌های بتنی داریم اما وضعیت اجرای ساختمان‌ها در برخی آیتم‌ها با آیین نامه‌ها و استانداردها مطابقت کافی ندارد، توضیح داد: در فرایند کنترل کیفیت ساختمان بتنی، بتن و میلگرد، هر دو باید مورد آزمایش قرار گیرند. در بحث آزمایش‌های بتن اما یک تعارض منافع در این زمینه در قوانین وجود دارد چراکه مالک، آزمایشگاه را خود انتخاب می‌کند و همین باعث می‌شود تا استقلال شرکت آزمایشگاهی در ارائه نتایج آزمایش‌ها تحت‌تأثیر قرار گیرد.
وی تصریح کرد: تخلفاتی که توسط سرمایه‌گذار در فرایند اجرا انجام می‌شود، در عمده موارد توسط مهندسان ناظر به مرجع صدور پروانه گزارش می‌شود اما در اکثر موارد برخورد قانونی لازم توسط مرجع صدور پروانه ساختمان با تخلفات ساختمانی انجام نمی‌شود.
یک عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا هم گفت: وقتی شهرداری در پروژه‌ای شریک می‌شود به طور قطع تعارض منافع پیش می‌آید، ساختمان از 4 طبقه به ۱۰ طبقه تخلف می‌کند و پول و قدرت تعیین کننده می‌شود، یعنی در ساختار اداری و اجرایی و فنی فساد رخ داده است و مهندسی اصولی کنار گذاشته می‌شود.
محمدرضا عراقچیان با اعلام اینکه وقتی ساختمان متروپل برای شروع به کار پروانه ندارد، یعنی مهندس ناظر ندارد یا وی به وظیفه‌اش به درستی عمل نکرده است، تصریح کرد: سؤال اساسی این است که چرا احداث ساختمان بدون پروانه شروع و قسمتی از آن ساخته شده و چرا قبل از دریافت گواهی پایان‌کار حتی بخشی از آن به بهره‌برداری رسیده است؟
وی در ادامه به موضوع مناقصه و اشتباه رایجی که برای ساخت ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد، اشاره و مطرح کرد: مناقصه برای امر ساختمان‌سازی غلط بوده و متأسفانه در ایران رایج است، چرا که فرد برنده در مناقصه به هیچ عنوان راضی نمی‌شود از جیب خود برای پروژه بگذارد،‌ بنابراین در اجرای پروژه کوتاهی می‌کند.
عراقچیان با اشاره به جوشکاری ضعیف در ساختمان متروپل ادامه داد: در دوره‌ای سخت گرفتیم و گفتیم جوشکارها باید کارت مهارت داشته باشند اما در عمل در ساختمان‌سازی فقط با جوشکارها قرارداد بسته می‌شد تا از کارتش استفاده شود و ۱۰ درصد هم به او می‌دادند و کار را اکیپ‌های دیگر انجام می‌دادند؛ ببینید چقدر فسادهای بزرگی رخ داده است.
وی همچنین خاطرنشان کرد: متأسفانه در ایران تعمیر و نگهداری ساختمان نداریم، چند سالی است آیین نامه در این زمینه تدوین شده اما تاکنون اجرایی نشده است. اگر این موضوع اصولی و علمی اجرایی شود در زمان بروز سوانح بسیاری از مشکلات فعلی را نداریم.
عراقچیان در پایان، گریزی به اضافه بنای ساختمان فعلی شورای شهر همدان بدون داشتن پروانه زد و یادآور شد: حداقل ۱۰ ساختمان بزرگ در همدان وجود دارد که در ابتدا یکی دو طبقه را ساخته سپس پروانه گرفته، آن دوره مسئولیت حقوقی با چه نهادی بوده است؟ به عنوان مثال ساختمانی وجود دارد که برای ۶۰۰۰ متر مساحت پروانه داشته اما ۲۶ هزار متر ساخته است.