آیین بزرگداشت ابنسینا با مشارکت شهرداری همدان و بنیاد علمی و فرهنگی بوعلیسینا در شامگاه چهارشنبه سوم شهریورماه در بام آرامگاه آن حکیم هزارهها برگزار شد.
در این آیین از 3 کتاب تازه منتشر شده در حوزه ابنسیناپژوهی رونمایی شد.
مهمترین کتاب چاپ شده که در این آیین از آن نام برده شد، چاپ تصحیح انتقادی و علمی کتاب دوم القانون به عربی به دست نجفقلی حبیبی بود که موردتوجه حاضران قرار گرفت.
در این برنامه که به خاطر شرایط بهداشتی و کرونا امکان حضور حبیبیمصحح و غلامرضا اعوانی، مقدمهنویس انگلیسی این کتاب وجود نداشت، پیامهای تصویری آنان به نمایش درآمد.
چهره ماندگار حکمت و فلسفه ایران که به همراه سید حسین نصر بر کتاب اول و دوم مقدمه انگلیسی نگاشته است در سخنانی به اهمیت تصحیح و چاپ مواریث خطی ایران و بخصوص کتاب القانون پرداخت و گفت: اگر بخواهیم یک پزشک را که در تمام دنیا شناخته شده و معروف باشد، معرفی کنیم، بدون شک ابنسیناست، زیرا مثلاً بقراط یا جالینوس در گذشته؛ در چین، هند و... شناخته شده نبودند؛ ولی ابنسینا یک اسم کاملاً معروف و شناخته شده بوده است. من در زمانی که در چین بودم، مشاهده کردم که در کتابهای تاریخ طب؛ 2 منشأ برای طب قدیم ذکر شده بود؛ یکی طب چینی و دیگری طب اسلامی که اول از همه ابنسینا ذکر شده بود. علاوه بر این ابنسینا، یک فیلسوف بزرگ هم بوده است که بقراط و دیگران به این صفت شهرت نداشتهاند.
غلامرضا اعوانی افزود: کتاب قانون ابنسینا در چین و اروپا برای چندین قرن کتاب درسی بوده است.پس از اختراع چاپ به وسیله گوتنبرگ دومین کتاب که پس از انجیل چاپ شده، قانون بوده است و بارها تجدیدچاپ شده و تا قرن ١٧ و ١٨ میلادی کتاب درسی بوده است.
وی با اشاره به اهمیت تصحیح علمی القانون گفت: با این همه عظمت که کتاب قانون دارد، تاکنون چاپ منقح علمی که برای آکادمیها و دانشگاههای دنیا قابلقبول باشد وجود نداشته است. درست است که قبلاً در مصر چاپ شده و یا چاپ سنگی آن در ایران وجود داشته؛ اما اینها مغلوط بوده و این واقعاً مایه شرمساری بوده است. ما به بنیاد بوعلیسینا تبریک میگوییم که این کار بزرگ را واقعاً با همت عالی بر عهده گرفته است و نهایت سعی و کوشش خود را به عمل آورده و کار عظیمی انجام داده است.
به نظر من یکی از کتابهای بسیار مهم در سطح جهانی که پس از انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است، همین چاپ کتاب القانون ابنسیناست که بنیاد بوعلیسینا انجام داده است.
اعوانی با تشکر از مصحح کتاب القانون، بیان کرد: نخست اینکه به جناب آقای حبیبی تبریک میگوییم که با دقت و دلسوزی شبانهروز که بنده در جریان آن بودم، این کار را انجام داده و تمام نسخههای معتبر قانون را از ترکیه، ایران و سایر کشورها به دست آورده است و تمام شرحهای مهمی که بر این کتاب نوشته شده را مرور کرده و آن را با دقت فوقالعادهای آماده کرده است، همچنین از جناب آقای آیتا... طهمحمدی و جناب دارائی و تمام کارکنان بنیادبوعلیسینا که زحمت شبانهروز کشیدهاند، تشکر میکنم.
شاعر عرب میگوید:
یَری النّاسُ دُهناً فی قواریرَ صافیا
ولم یَدرِ ما یَجرِی علی رأسِ سِمسِمِ
یعنی مردم روغن کنجد را خیلی صاف در شیشه میبینند، ولی نمیبینند که بر سر آن بیچاره چه آمده است و چه زحماتی کشیده تا این روغن شده است.
عضو هیأتامنای بنیاد بوعلیسینا از پشتیبانان مالی این اثر تشکر کرد و گفت: از استاندار گذشته و فعلی و از وزارت ارشاد و ادارهکل ارشاد همدان تشکر میکنم و امیدوارم نگذارند این کار بر زمین بماند. یکی از آفات همیشگی در ایران نصف و نیمهرها کردن کارهاست، بنابراین امیدوارم با همان همت قبلی و فعلی کار تصحیح قانون را تا پایان ادامه دهند.
در تهران قدیم در زمینه طب سنتی کمتر از ١٠ کتاب و داروخانه سنتی بود، اما اکنون پر از داروخانههای طب سنتی است و در سایر کشورهای دنیا نیز چنین است. در چین طب سنتی خیلی بیشتر از طب مدرن موردتوجه است، بنابراین با عنایت به توجهی که امروزه به طب سنتی و داروهای گیاهی میشود امیدواریم این کار با همت هرچه عالیتر انجام شود.
دکتر حبیبی: از ابتکارات ابنسینا در تنظیم ادویه مفرده تقلید کردهاند
پیام دیگر به این آیین، از سوی نجفقلی حبیبی، مصحح کتاب القانون بود.
مصحح کتاب القانون در آغاز این پیام با تمجید از پیشینه تاریخی همدان و پیوند آن با ابنسینا گفت: این روز بزرگ به نام ابنسینا و شهر همدان بر همه همدانیان بزرگ مبارک باشد. این مجلس از آنجا اهمیت دارد که در شهر همدان به عنوان مرکز ثقل تمدن ایرانباستان تشکیل میشود، از طرفی با حضور ابنسینا دوباره عظمتی دیگر یافته است. پس همدان برای ما یک شهر به یادگار ماندنی، مهم و ارزشمند تلقی میشود که انسانهای شریف و بزرگوار در آن تلاس کردند و زحمت کشیدند و هنوز هم این کار را انجام میدهند.
حبیبی افزود: من با همت والای بنیاد بوعلیسینای همدان موفق شدم کتاب دوم القانون را به محضر کسانی که طب ایرانی و ابنسینا علاقهمندند، تقدیم کنم. قانون ابنسینا در5 جلد تهیه شده است. در روزگار ابنسینا، تقسیم کتاب با جلد به گونهای که ما امروز جلد اول و دوم میگوییم، نبوده است و به جای آن کتاب اول و دوم و... میگفتهاند.
وی در مورد محتوای کتاب دوم القانون که تصحیح کرده است، گفت: به توفیق الهی موفق شدم کتاب دوم قانون را هم بر اساس نسخ خطی معتبر، تصحیح و تقدیم اهل فضل کنم که امیدوارم موردتوجه قرار گیرد.کتاب دوم مخصوص داروهاست. داروها در اندیشه علمای قدیم و از جمله ابنسینای بزرگ در 3 گروه عمده تقسیم میشدند.
یکی گروه داروهای گیاهی بوده که بیشترین بخش را تشکیل میداده است. دوم داروهای حیوانی و سوم داروهای معدنی بوده است. ابنسینا در این کتاب به ترتیب الفبایی در مورد گیاهان توضیح داده است و آنها را از نظر حیوانی، گیاهی و معدنی تفکیک نکرده است.
حبیبی در پاسخ به برخی منتقدان ابنسینا در مورد ذکر منبع کتاب قانون نیز افزود:
مسأله مهمی که وجود دارد این است که از برخیها که مدعی فضیلتی هم هستند، شنیدهام که از ابنسینا انتقاد میکنند که وی هیچ وقت به بیابانها نرفته است که بگردد و خودش این داروها را بچیند، بنابراین، آنها را از دیگران گرفته و کارش ارزشمند نیست. بزرگوارانی که این حرفها را میزنند، باید دقت کنند که: نخست اینکه خود ابنسینا با تصریح به این مطلب در باب دوم کتاب دوم با این عبارت که " وَلا تَظُنُنَّ"؛ یعنی با نون تأکید ثقیله در اصطلاح عربی میگوید که شما قطعاً گمان نکنید که من این مطالب را از خودم نوشتم. نه؛ من اصلاً در کار جمعآوری گیاهان در بیابان نبودهام؛ بلکه اینها را از دانشمندان دیگر گرفتهام. پس خود وی بیان میکند که این مطالب را از دیگران گرفته است.
وی سپس با طرح این پرسش که اگر این گونه است، پس ارزش کار ابنسینا چه میشود؛ در پاسخ گفت: ارزش کار ابنسینا این است که داروهای گیاهانی که در کتابها و منابع دیگر بوده است، یادداشت کرده و در باب اینها تحقیق کرده است. وی ضمن اینکه نظر گذشتگان را بیان میکند با صراحت بیان میکند که "أنا أقول"؛ یعنی تا الان حرف دیگران بود و الان"من میگویم"؛ و نظر خودش را بیان میکند و این کاری در باب کشف و اطلاعات جدیدی است که به دست آورده است و دیگران ندانستهاند، بیان کنند، بنابراین برای هر گیاهی ١۶ عنوان تنظیم میکند و در ١۶بند توضیح میدهد. برخی از گیاهان همه آن خواص ١۶گانه را دارند. مثلاً چیستی و ماهیتشان چیست یا برای تب یا چشم به چه درد میخورند. برای فلان بیماری مسری به چه درد میخورند یا برای گزندگی حشرات چه فایدهای دارند. برای هر دارویی ١۶مورد را بررسی میکند، البته برخی از این داروها هر١۶ مورد را دارند و بنابراین ابنسینا در موردشان توضیح میدهد. برخی گیاهان هم کمتر از ١۶مورد توضیح دارد که ممکن است ٥ تا ٨ یا بیشتر باشد.
عضو شورای علمی بنیاد بوعلیسینا در مورد ابتکار به کار رفته در کتابت القانون دوم نیز افزود: یکی از ابتکارات ابنسینا در کتابت این قسمت از قانون، این است که خواص داروها را رنگی نوشته است. خودش هم این را میگوید که من اینها را رنگی نوشتم که خواننده راحت بتواند، خواص را پیدا کند.
متأسفانه کسانی که پس از ابنسینا قانون را نسخهبرداری کردهاند، به این نکتهای که وی در نظر داشته توجه نکرده و آنها را رنگی ننوشتهاند و در نسخههای خطی پیدا شده این نکته رعایت نشده و تنها در برخی از نسخ فقط حداکثر اسم داروها را به رنگ قرمز نوشتهاند.
وی در مورد برخی ابتکارات دیگر ابنسینا در کتاب دوم القانون، گفت: تحقیقات و نظریات جدیدی که درباره فواید و خواص گیاهان ذکر میکند، مختص خود ابنسیناست و هنوز کسی پس از وی نتوانسته نظمی که در این کتاب درباره خواص داروها داده است، به هم بریزد یا بهترش کند،بلکه خیلیهاشان جرأت نکردهاند که از ابنسینا تقلید کنند؛ چونکه تقلیدش هم کار مشکلی بوده است.
حبیبی در پایان درباره ادامه طرح تصحیح کتاب القانون افزود: چند ماهی است تصحیح کتاب سوم را آغاز کردهام. این کتاب درباره بیماریهاست. یعنی تشریح بدن در کتاب اول انجام شده است منتها در این کتاب در حین اینکه بیماریها را تشریح میکند، دوباره هر عضو را هم تشریح و هم بیماریهایش را و نیز راههای مداوا را بیان میکند، بنابراین کتاب سوم مهمترین بخش کتاب قانون است که امیدوارم خداوند متعال عمر و برکت بدهد به وقت من، تا بتوانم این کار را به خوبی به ثمر برسانم.
دارائی: پژوهشهای سینوی رونقی ملی و جهانی گرفته است
مدیر روابطعمومی و انتشارات بنیاد بوعلیسینا در مورد کتابهای رونمایی شده، گفت: کتابهای منتشر شده هرکدام در نوع خود زمینهساز پژوهشهای جدید درباره طب و فلسفه سینوی میشوند چه اینکه تصحیح علمی-انتقادی متن عربی کتاب دوم القانون متنی قابل اطمینان و علمی در اختیار محققان و ابنسیناپژوهان داخلی و خارجی در زمینه طب ابنسینا قرار میدهد و به عنوان کتابی مرجع برای ترجمه به زبانهای مختلف دنیا مورداستفاده قرار میگیرد.
توکل دارائی با اشاره به زمان و هزینهبر بودن تصحیح نسخ خطی افزود: کار تصحیح کتب و رسالههای خطی، تبحر و دانشی فراخور متن علمی موردنظر میطلبد و از سویی تهیه کردن نسخههای کهن از یک کتاب که در کتابخانههای معتبر سراسر دنیا پراکندهاند، نیاز به تفحص علمی و هزینههای مرتبط دارد، که گاهی برای دریافت نسخ خطی نیاز به سفرهای خارجی و بازدید از کتابخانههای مذکور است.
وی بیان کرد: زحماتی که دکتر نجفقلی حبیبی برای تصحیح انتقادی القانون ابنسینا متحمل شدهاند، با توجه به چندین دهه تجارب ایشان در تصحیح متون، کاری ماندگار و اثرگذار در زمینه طب سینوی است و مراکز ابنسیناپژوهی چند کشور درصدد استفاده از آن برای ترجمههای جدید به زبانهای مختلف هستند. دارائی در مورد کتاب دوم القانون گفت: کتاب دوم القانون در 2 مقاله تنظیم شده است. در مقاله اول که برای بحث در ادویه مفرده حکم مقدمه را دارد در 6 فصل مباحث مهم درباره داروها به صورت سازمانیافته مطرح شده است.
وی در مورد استفاده بوعلی از منابع پزشکی پیش از خود، افزود: شیخ در این کتاب تصریح میکند که برای نوشتن ادویه مفرده، از منابع و رسالههای پیش از خود بهره برده است. وی منابع موجود از دیسقوریدس، جالینوس و حکیم رازی را انتخاب و در عنوان 16گانه جای داده است.
مدیر انتشارات بوعلیسینا درباره چاپ کتاب حساب نیز گفت: استاد سید عبدا... انوار کل دایرةالمعارف شفا را که شامل 22کتاب است به فارسی ترجمه و شرح کرده است. این بنیاد تصمیم دارد که قسمت ریاضیات آن را که شامل موسیقی، حساب، هندسه و نجوم است چاپ کند. قبل از این ترجمه کتاب موسیقی انتشارات بنیاد بوعلیسینا چاپ شده که مورد استقبال اساتید این فن و دانشجویان قرار گرفته است. چاپ و ترجمه حساب شفا برای آگاهی نسل جوان از پژوهشهای سینوی به زبان فارسی در علم حساب است. با توجه به اینکه پیش از این منبع اصلی برای شناخت حساب شفا به زبان عربی بوده است و دانشجویان و دانشگاهیان حوزه ریاضی نیاز داشتند به زبان فارسی با این میراث علمی آشنا شوند، امیدواریم این کوشش استاد سید عبدا... انوار که خود جزو دانشمندان ریاضی است، در شناسایی میراث سینوی مؤثر واقع شود.
وی درباره کتاب دیگری که از سوی این انتشارات با همکاری نشر ترجمان چاپ شده است، افزود: کتابی به نام ابنسینا؛ مجموعه مقالات تفسیری و انتقادی با حمایت و راهنمایی معاونت وزارت ارشاد، و بهطور مشترک با نشر ترجمان چاپ شده که ترجمه از انگلیسی به فارسی 14 مقاله علمی از ابنسیناپژوهان مطرح دنیاست.
دارائی در مورد نویسندگان مقالات این کتاب نیز گفت: در این کتاب مقالاتی از دیمیتری گوتاس، استیفن من، رابرت ویزنووسکی، دگ نیکولاس هسه، آموس برتولاچی و جانمک گینس به سرپرستی دکتر احمد عسگری عضو هیأت علمی دانشگاه شهیدبهشتی به فارسی ترجمه شده است.
در پایان این آیین پزشکان نمونه شهر همدان که در عمل به سوگند پزشکی و کمک به معالجه بیماران تلاش ارزنده انجام دادهاند، از سوی شهرداری همدان تجلیل شدند.
همدان گوهری که در طول تاریخ همواره درخشید
سرپرست شهرداری همدان شامگاه چهارشنبه در مراسم گرامیداشت روز پزشک و روز همدان گفت: قدمت همدان به بیش از 3 هزار سال میرسد، شهری که از بدو شکلگیری همواره و در کوران همه حوادث روزگار پابرجا و دارای سکنه بوده و همیشه همچون گوهری در طول تاریخ درخشیده است.
مجید شاکری افزود: وجود آرامگاه دانشمند نابغهای کمنظیر همچون حکیم ابوعلیسینا و دانشمندان و شاعران بزرگی چون عینالقضات همدانی، باباطاهر عریان و عارفان وارستهای همچون حضرت آخوندملاعلی همدانی، آیتا... معصومی و شهیدان و سردارانی چون شهیدسردار همدانی، شهیدعلی چیتسازیان و شهدای گرانقدر دیگر نشان از عظمت همدان دارد.
بوعلیسینا شخصیتی جهانی است
در این مراسم پیام ویدئویی فیلسوف متأله و غلامرضا اعوانی نیز برای حاضران پخش شد. وی در این بیان کرد: به راستی مادیات نمیتواند پاسخگوی کار پزشکان باشد و اجر آنها با حضرت حق است. پزشکان ما در این برهه نهایت از خودگذشتگی و ایثار را از خود نشان دادند که ما از آنها نهایت تشکر را داریم.
اگر بخواهیم یک پزشک در تمام دنیا معرفی کنیم که بیش از همه شناخته شده است بدون شک آن بزرگ کسی نیست جز ابنسینا چراکه بقراط و جالینوس در چین و هند شناخته نبودند، ولی ابنسینا یک شخصیت نامآشنا در هند و چین هم بود.
زمانی که من به تاریخ چین نگاه میکنم میبینم آنجا گفته شده است، طب چینی 2 منشأ دارد یکی به دوره اسلامی بازمیگردد که ابتدای تاریخ آن به ابنسینا که در آنجا بود بازمیگردد علاوه بر اینکه ابنسینا یک فیلسوف بوده است کتاب قانون وی در چین، هند و اروپا در چندین قرن مهمترین کتاب درسی نیز بوده است.
به هر جهت پس از اختراع چاپ دومین کتاب پس از انجیل کتاب قانون بوده است که چاپ شده بود و بارها نیز این کتاب تجدیدچاپ داشته است و تا قرن 17 یا 18 کتاب رسمی درسی بود، اما این همه عظمت که کتاب قانون دارد تا به حال یک چاپ مقاله علمی و قابلقبول در آکادمیها و دانشگاهها باشد، ندارد.
شهری با ظرفیتهای غنی گردشگری
معاون وزیر اموراقتصادی و دارایی و رئیسکل سازمان سرمایهگذاری و کمکهای اقتصادی و فنی ایران نیز در این مراسم با بیان اینکه همدان ظرفیت بالایی در بحث گردشگری دارد، بیان کرد: احساس میکنم با توجه به ظرفیتی که شهر همدان از لحاظ جاذبه توریستی دارد جا دارد که بیشتر در همدان کار شود.
سید علیمحمد موسوی افزود: همدان با داشتن ظرفیتهای عظیم گردشگری و وجود بزرگانی چون ابوعلیسینا، مفاخر تاریخی، مذهبی و سرداران بزرگی چون شهیدعلی چیتسازیان، همچنین جاذبههای تاریخی و طبیعی باید به یکی از قطبهای توریستی جهان اسلام تبدیل شود.
وی با بیان اینکه امیدوارم بتوانم به سهم خودم قدم کوچکی برای سرمایهگذاری در شهر همدان بردارم، بیانکرد: بنده در اتریش، هلند، ترکیه و سایر کشور به عنوان دیپلمات کشورمان حضور داشتهام، در کشورهای خارجی همچون ترکیه با یکصدم ظرفیت گردشگری همدان روزانه چندین هزار گردشگر را جذب میکنند.
معاون وزیر اموراقتصادیودارایی و رئیسکل سازمان سرمایهگذاری و کمکهای اقتصادی و فنی ایران گفت: در شهر آنتالیا ترکیه که امروز به قطب گردشگری تبدیل شده طبق گفتوگو با شهردار آنتالیا روزانه هزار پرواز در آنجا مینشیند و پرواز میکند در حالیکه این شهر به نسبت همدان جاذبه گردشگری ندارد.
ما پژوهشگران جزیرهای کار نکنیم
کارشناس مرکز اسناد در این برنامه در جایگاه سخنران بیان کرد: از چند جنبه میتوان گفت همدان دارای جایگاه ویژهای است نخستین جنبه اهمیتی آن در موقعیت جغرافیایی آن خلاصه میشود، چون همدان در چهارراه ارتباطی قرار داشته از اهمیت خاصی نیز برخوردار است و راههای به جای مانده از ایران باستان نشاندهنده این ادعاست .
ابوالفتح مومن افزود: از سوی دیگر اقتصاد همدان به دلیل بارانداز و انبار کالا بودن نیز شرایط خاصی داشته است. از نظر فرهنگی نیز شاهد این هستیم که نخستین و بزرگترین آرشیو ملی ایران در همدان شکل گرفته است. مورد بعدی بحث تنوع ادیان در همدان است، اینجا شهر ادیان بوده است و ردپای مسیحیان، یهودیان و مسلمانان حتی زرتشتیانی که در اینجا مدرسه داشتند در همدان قدیم مشهود است .
وی همچنین گفت: این نکته بسیار جای کار دارد که همدان شهر نخستینهاست برای نخستین بار نه تنها حکومت ایرانی در همدان شکل گرفت، بلکه تاریخ ایجاد کارخانه چرمسازی، نخستین پارلمان آسیایی، مکتب سده و... به همدان باز میگردد .
مومن در ادامه بیان کرد: زمانی که برای نخستینبار در ایران مجلسعامه با 53 نفر عضو و حتی اقلیت مذهبی هم در آنجا حضور داشتند شکل گرفت همدان نخستین شهری بود که نماینده خودش را به مجلس شورای ملی اعزام کرد .
وی به اتفاقات آن روزها گریزی زد و گفت: برای تبلیغات و معرفی بوعلیسینا قرار شد در سینماها تبلیغات انجام شود.
در آن زمان مخبر فرهمند نماینده همدان درخواست کرد که همدان دارای یک فرستنده رادیویی باشد و این خواسته، تصویب شد.
نخستین سخنران در رادیو محمدجواد قائمی بود مقالهای درباره اهمیت رسانه نوشته بود و آن را قرائت کرد و بعدها در نهضت ملی خیلی تأثیر داشت؛ البته پس از کودتا نخستین جایی که تعطیل شد رادیو همدان بود .
مومن در پایان مواردی که مطرح کرد، افزود: این موارد بیانگر آن است که این شهر برای شناسانده شدن و بهره بردن از توانمندیهایش جای کار دارد، امیدوارم زمانی برسد که ما پژوهشگران جزیرهای کار نکنیم و شاهد آن باشیم جایی برای تجمیع نتایج مطالعات و فرایند انجام آن همچون سازمان اسناد در نظر گرفته شود و حتی اتاق فکری ایجاد شود تا بتوانیم از داشتههایمان بهرهمند شویم.
برای معرفی بوعلیسینا از ظرفیتهای داخلی و بینالمللی استفاده کنیم
رئیس کمیسیون خدماتشهری زیستمحیطی و بهداشت شورای اسلامی شهر همدان نیز با بیان اینکه بوعلیسینا از شخصیتهای برجسته جهان اسلام است، گفت: برگزاری این گونه مراسم جفا در حق بوعلیسینا بوده است چون به اعتقاد من هم در جهان اسلام و در دنیا از حکمت حکیم هزارهها بهره بردهاند. نظری افزود: برای آنکه بتوانیم این شخصیت را بیشتر به دنیا بشناسانیم باید تلاش بیشتری انجام دهیم.
وی با بیان اینکه در قرن ۲۱ هنوز دانشمندان از دانش این حکیم و دانشمند برجسته بهره میبرند، بیان کرد: باید در جهت معرفی و تبیین آثار وی از تمام ظرفیتهای داخلی و بینالمللی استفاده کنیم.