کاروانسرا یک حلقه تأثیرگذار در جذب گردشگر

قبله مرمت می‌شود

 بازار قدیمی همدان یکی از مهم‌ترین آثار بر جای مانده از قاجار است و در میان بازارسراها و کاروانسراهایی وجود دارد که نشان از رونق آن‌ها در زمان قاجار بوده است.
کاروانسرای قبله یکی از این کاروانسراهاست که از زمان قاجار برجای مانده و هنوز پویایی گذشته خود را نیز حفظ کرده است اما همچنان نیازمند مرمت است.

 کاروانسرای «قبله» در دست مرمت
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان از آغاز مرمت کاروانسرای «قبله» واقع در مجموعه بازار تاریخی شهر خبر داد.
سیده‌مریم مختاری‌موسوی، با بیان اینکه این کاروانسرا با اعتباری بیش از ۳۰۰ میلیون تومان در حال مرمت است، افزود: این عملیات شامل مرمت دالان، ایوان‌ها، بام و همچنین آسیب‌هایی که بنا در سال‌های اخیر دیده است می‌شود.
وی با اشاره به اینکه قطعاً اعتبار فوق پاسخگوی مرمت جامع و کامل بنا نیست، تصریح کرد: با این مرمت اقدامات حفاظتی اولیه انجام می‌شود و از طرف دیگر نیازمند مشارکت بازاریان و کسبه نیز هستیم.
مختاری‌موسوی در ادامه بیان کرد: قدمت کاروانسرای قبله به دوره قاجار برمی‌گردد و به شماره ۲۵۱۲۴ در تاریخ ۱۸ اسفندماه سال ۸۷ به ثبت آثار ملی کشور رسیده است.

 نقش مهم کاروانسرا‌ها در زندگی و روابط
یک کارشناس معماری می‌گوید: به‌رغم رشد کند اقتصادی در تعدادی از کشور‌های پیشرفته و تنش‌های جغرافیایی سیاسی در بعضی از مناطق، توسعه صنعت گردشگری در سطح جهانی با رشد قابل ملاحظه‌ای همراه است که آن را رشد از طریق شوک می‌نامند.
رضا میری معتقد است: یکی از آثار و زیر‌ساخت‌های مهم تاریخی و فرهنگی موجود در کشور‌ها به ویژه کشور‌های مسیر جاده ابریشم، کاروانسرا‌ها هستند که نقش بسیار مهمی در زندگی، روابط و تعاملات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و... داشته‌اند. به عبارت دیگر، در گذر زمان بسیاری از کشور‌ها که دارای مزیت نسبی محلی و منطقه‌ای بوده‌اند، تلاش کرده‌اند آن را به یک مزیت رقابتی و حتی بین‌المللی تبدیل کنند. گفته می‌شود که چاپارخانه‌ها با ارائه خدمات پستی در دوران هخامنشی، مقدمات شکل‌گیری کاروانسراها را به وجود آوردند که در ادوار تاریخی مختلف در ایران احداث شده‌اند.
 وی معتقد است: اما قدمت آن دسته از کاروانسراهایی که امروز باقی مانده‌اند به دوره صفویه بر می‌گردد. در زمان‌های قدیم که تنها وسیله رفت و آمد، پای پیاده یا استفاده از چهارپا بوده، منازلی در مسیر راه‌های ارتباطی قرار داشت که مسیر‌های طولانی و صعب‌العبور را هموار می‌کرد و به منزله پل ارتباطی با منزل دیگر تا رسیدن به نقطه هدف یا مقصد نهایی بود. هر قدر این کاروانسراها پر ترددتر بودند، امکانات بیشتر و بهتری نسبت به کاروانسرای مشابه با تردد کمتر مسافران داشتند. در آن ایام بهترین راه مسافرت و حمل کالا و انتقال از نقطه‌ای به نقطه دیگر همراهی با کاروانیان بود؛ چون علاوه بر برخورداری از حس همکاری گروهی و دوستی با هر طایفه و هر سن وسال، تجدید قوای مسافران در کاروانسراهای بین راهی پر از خطر و تبادل تجربه و نقل قول‌ها بود.
یک کارشناس گردشگری نیز معتقد است: کاروانسالاران نیز کاروان‌های کوچک و بزرگ را طوری هدایت و اداره می‌کردند که تا قبل از غروب خورشید و شب نشده خود را به منزل برسانند تا از حمله احتمالی دزدان و راهزنان و حیوانات درنده در امان بمانند و جان و مال خود را از کف ندهند. همچنین کاروانسراهای شهری در داخل شهر‌ها گاه به عنوان انبار مایحتاج عمومی و گاه به مرکز مبادله و عرضه کالا و بده بستان تجاری بازرگانان و مکانی برای کسب و کار تبدیل می‌شدند.
امیریان که سال‌هاست در حوزه گردشگری فعال است گفت: کاروانسراها تجربه جدیدی از ارتباط انسان با فضای سنتی در دوران گردشگری و طبیعت‌گردی بوده‌اند. در عصر حاضر نیز کاروانسراها دارای نقش کلیدی و مزایای متعددی هستند که به کمک آنها باید طرحی نو درانداخت. وسعت سرزمینی، شرایط جغرافیایی، تنوع آب و هوا برای گردشگری جاده‌ای و برخورداری از آفتاب در طول سال و لذت بردن از سفر در جاده‌ها، معماری و آثار تاریخی متعدد، نقش بی‌بدیل و جایگاه ویژه کاروانسراها در کنار جاده‌ها برای تأمین امنیت مسافران و دسترسی راحت و ارزان به خدمات نسبتا خوب و متنوع آنها، میهمان دوستی و تنوع فرهنگی، علاقه و ابتکارات مردم ایران در پذیرایی از میهمانان خارجی و عوامل متعدد دیگر از مزایای نسبی کاروانسراها و گردشگری جاده‌ای در ایران است که می‌توان آن را به یک مزیت رقابتی و برند جهانی تبدیل کرد.
 کاروانسراهای همدان
کاروان سراهای همدان از نوع درون شهری است و به دو گروه عمده تقسیم می‌شوند: کاروانی، تجاری مانند: کاروانسرای گلشن و میرزاخانی، که هم تجاری هستند و هم محلی برای استراحت کاروانیان بوده‌اند .
کاروانسراهای تجاری: از این نوع، می‌توان به کاروانسرای صفرخان نو و شریفیه اشاره کرد. اکثر کاروانسراهای کاروانی، تجاری دارای حیاط مرکزی هستند و حجره‌ها در دو طبقه پیرامون حیاط مرکزی، بنا شده‌اند که حجره‌های طبقه پائین به عرضه کالا اختصاص دارند و حجره‌های طبقه بالا مخصوص استراحت و خواب کاروانیان بوده‌اند.

کاروانسرای زغالی‌ها
این کاروانسرا واقع در ضلع شمال‌غرب تپه مصلی همدان از آثار زیبای دوران قاجاریه است. بخش اصلی کاروانسرا تخریب شده وفقط سردرو هشتی ورودی آن سالم مانده است. نمای بیرونی کاروانسرا با کاشی کاری و آجرکاری زیبا تزیین شده است.

 کاروانسرای قلمدانی
در شمال مسجد پیغمبر به وسعت تقریبی 500 مترمربع، کاربری فعلی و دفتر تجاری است .
کاروانسرای صفرخانی و سرای نو: در ضلع شمال و شرق مسجد پیغمبر، در راسته فلسطین واقع است. ورودی آن در کنار ورودی سرای قلمدانی واقع است و با مساحت 4000 متر مربع، دارای 165 باب حجره است. این کاروانسرا به شماره 2088 مورخه 11/5/1377 به ثبت آثار تاریخی رسیده است .

 کاروانسرای شریفیه
واقع در بخش میانی بازار و محدود به راسته نخود بریزها، حلبی سازخانه، صحافخانه و علاقبندها می‌شود. این کاروانسرا به شماره 2087 مورخه 11/5/1377 ثبت شده است .

 کاروانسرای میرزا کاظم
کاروانسرای میرزا کاظم در ضلع شرقی خیابان اکباتان واقع شده و ورودی آن از راسته سمساری‌هاست. این مجموعه در حال حاضر زیباترین و سالم‌ترین سرای همدان است وسعت تقریبی آن 4000 مترمربع است و به شماره 2224 مورخه 23/5/1378 به ثبت رسیده است .

 کاروانسرای حسینخانی
در شمال شرقی کاروانسرای نو قرار دارد و درب‌های اصلی آن در جنوب شرقی کاروانسرا قرار دارد. این بنا متعلق به دوران فتحعلی شاه قاجار است و در حال حاضر محل انبار کالا شده و در گذشته علاوه بر انبار تجارتخانه هم بوده است .

 کاروانسرای گلشن
کاروانسرای گلشن در خیابان اکباتان روبه‌روی کاروانسرای حاج میرزا کاظم قرار دارد و مدخل دیگر آن، از وسط ضلع غربی به بازار صحافخانه مرتبط می‌شود. ساخت این بنا مربوط به اوایل دوران قاجاریه و کاربری کنونی آن مرکز فروش گلیم و موکت و پارچه است.