انتقال آب از کبودراهنگ زیر ذره‌بین انتقادات

روستاها بی‌آب، همدان سیراب

طرح اضطراری آبرسانی روز 27مردادماه امسال، همزمان با تاسوعای حسینی(ع) با حضور نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی، معاون هماهنگی امورعمرانی استاندار همدان، فرماندار همدان و جمعی از مدیران استان به بهره‌برداری رسید، این طرح با اعتباری بالغ بر هزار میلیارد تومان در روستای خالق‌وردی و کیتو به اجرا درآمد.
استفاده از طرح اضطراری آبرسانی قرار است به مدت 3 الی 4 ماه تا تکمیل خط اصلی پروژه سدتالوار ادامه داشته باشد.
این طرح اضطراری با مشارکت مؤسسه بعثت قرارگاه خاتم‌الانبیا و شرکت آب‌وفاضلاب با حفر 8 حلقه چاه در 75 کیلومتری شهر همدان در روستای خالق‌وردی و کیتو درحال انجام است.
همدان تشنه است و این نخستین تشنگی این شهر نیست، اما آیا می‌تواند آخرین تشنگی باشد؟ سابقه تأمین و انتقال آب برای همدان به دهه 40 برمی‌گردد، در آن زمان که شهر درحال توسعه بود و نیاز به آب احساس می‌شد، سد شهناز یا اکباتان امروزی ساخته شد، در سال‌های 1382 و 1383 ارتفاع این سد تا 50 درصد افزایش یافت. سداکباتان تنها سد ساخته شده پیش از انقلاب در همدان بود. تا یک دهه پیش این سد تأمین‌کننده آب همدان بود، اما ظرفیت این سد برای تأمین آب شرب همدان کافی نیست.
دیگر سدهای موجود در استان همدان از قبیل سد آبشینه، سدکلان ملایر، سد نعمت‌آباد اسدآباد، سد شیرین‌سو ، سد شنجور رزن، سد خرمرود تویسرکان و سد گرین نهاوند هستند که پس از سال 1374 در همدان ساخته شده‌اند.

همدان در گذر از سال‌های کم‌آبی
 ماه رمضان سال 1387 بود که مردم روزانه 18ساعت قطعی آب را تجربه می‌کردند، در این شرایط مسئولان برای تأمین آب شرب استان همدان به سراغ منابع آب‌زیرزمینی رفتند و طرح ضربتی استحصال آب از 7 چاه در دشت بهار مطرح شد تا نجات‌بخش تشنگی همدانی‌ها باشد، نتیجه این تصمیم برکناری مدیرآب وقت استان بود.
امروز این سناریو 80 کیلومتر دورتر در دشت خالق‌وردی و کیتو درحال تکرار است، حوزه آبریزی که خود تشنه است، 8 چاه در دشتی ممنوعه شیره جان زمین را می‌کشند تا همدان تشنه نماند.
اواسط دهه 90، مدیرعامل وقت شرکت آب‌منطقه‌ای، برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی تمامی دشت‌های استان همدان را ممنوع و دشت کبودراهنگ را منطقه ممنوعه بحرانی اعلام کرد.
منابع آبی شهرستان کبودراهنگ در 3 حوزه مطالعاتی کبودراهنگ، قروه- دهگلان و گل‌تپه - زرین‌آباد قرار دارد، که محدوده مطالعاتی گل‌تپه - زرین‌آباد با وسعت حوزه آبریز 5164/8 کیلومتر مربع در استان همدان واقع و یکی از دشت‌های حوزه آبریز دریای خزر محسوب می‌گردد. دلیل ممنوعیت توسعه بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی دشت‌گل تپه - زرین‌آباد از سال 1392 به علت بروز پدیده افت در سطح آب‌های زیرزمینی آغاز و در حال‌حاضر این دشت ممنوعه می‌باشد حتی در این محدوده ایستگاه تبخیرسنجی(واقع در روستای کیتو) به منظور کنترل کمی و کیفی منابع آب‌های سطحی راه‌اندازی شده است.

تالواره پروژه‌ای به قدمت 2 دهه
  سال 1383بود که با سفر مقام‌معظم رهبری به همدان پروژه طرح انتقال آب از سد تالوار زنجان به همدان برای حل معضل کم‌آبی در استان مطرح شد و این پروژه با تأخیری 3 ساله در سال 1386 کلید خورد، پروژه‌ای که قرار بود با اعتباری 500میلیارد تومانی در عرض 5 سال به نتیجه برسد، در خط پایانی ناتمام ماند.
طول کل خط انتقال آب از سد تالوار 140کیلومتر است که در حدود 122 کیلومتری آن، به دلیل مشکلات اعتباری و نبود آب در تالوار و پیش‌بینی نکردن حقابه همدانی‌ها از ادامه مسیر باز ایستاد، سدی که نیاز زنجانی‌ها و سنندجی‌ها را تأمین می‌کند.
 روستاهای خالق‌وردی با 400 و کیتو با 300 نفر جمعیت تشنه آب هستند. به گفته اهالی روستای کیتو، تنها چشمه آب شرب روستا توان تأمین آب موردنیاز روستاییان را ندارد، در چنین وضعیتی در حدفاصل زمین‌های این 2 روستا چاه‌هایی حفر شده که آب‌های زیرزمینی این منطقه را به همدان انتقال دهد.

آب همدان در کدام بخش‌ها مصرف می‌شود؟
 12دشت در استان همدان وجود دارد که 7 دشت در محدوده اختصاصی استان همدان قرار دارد و از این 7 دشت در حال‌حاضر 4 دشت رزن- قهاوند، کبودراهنگ، اسدآباد و ملایر ممنوعه بحرانی است.
دشت‌های ممنوعه که زمانی چاه‌های کشاورزی شیره‌اش را می‌کشید اکنون انتقال بیش از حد آب آنها را بی‌رمق کرده است.
 کشاورزی، خانگی و صنعت، حوزه‌های اصلی مصرف آب در همدان هستند، درحالی که 92درصد مصرف آب استان در حوزه کشاورزی است و این حوزه یکی از موارد چهارگانه توسعه استان است پس از 2 دهه هنوز برنامه‌ای برای مدیریت مصرف ندارد و تاوان آن را کشاورزان و روستاییان می‌دهند.

نگاه مثبت فرماندار
 با این وضعیت بحرانی، فرماندار همدان گفت: طرح اصلی آبرسانی از سد قوچم کردستان است که در کنار این خط تعدادی حلقه چاه توسط شرکت آب‌وفاضلاب حفاری شده تا در شرایط اضطراری وارد خط آبرسانی شود که با توجه به کاهش 40درصدی بارش و حجم بالای مصرف آب در شهر همدان وارد خط آبرسانی شده‌اند.
 محمدی در ادامه افزود: نگاه به این موضوع از نظر حوزه آبریز است و بحث تقسیمات شهری مطرح نیست و در این موضوع نباید حوزه شهرستان به شهرستان مطرح شود، ما مکلفیم از تمام حوزه‌های آبریز همدان آب شرب شهروندان را تأمین بکنیم، باید توجه داشت مشکل تأمین آب شرب یک مشکل استانی است.
وی در ادامه گفت: در حال‌حاضر بخشی از آب شرب شهرستان بهار هم از همدان تأمین می‌شود.
فرماندار همدان افزود: سالیانه 120میلیون مترمکعب آب تصفیه شده از پساب فاضلاب شهر همدان برای نیروگاه شهیدمفتح تزریق می‌شود که 4 برابر حجم سد اکباتان است تا هم ترمیم‌کننده آب‌های زیرزمینی منطقه باشد و هم برای برج خنک‌کننده نیروگاه شهیدمفتح استفاده شود، پیش از این 92 حلقه چاه برای خنک کردن نیروگاه استفاده می‌شد که در حال‌حاضر تمامی این چاه‌ها مسدود شده‌اند.
 در پایان محمدی گفت: نگاه مثبتی به طرح اضطراری آبرسانی از منطقه خالق‌وردی دارد.

مدیرکل بی‌خبر از اجرای طرح
اما مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان که از پروژه انتقال آب خالق‌وردی به همدان بی‌اطلاع است، بیان کرد: مجوز و تأییدیه لازم برای انتقال آب از روستای خالق‌وردی از طرف وزارت نیرو صادر شده است و محیط‌زیست هیچگونه مجوز و تأییدیه‌ای صادر نکرده است.
محسن جعفری‌بسطامی‌نژاد در ادامه بیان کرد: اداره‌کل محیط‌زیست تا زمانی که این پروژه مشمول مجوز محیط‌زیستی نباشد، اجازه ورود به پروژه را ندارد.

حال پرسش اینجاست آیا اداره محیط‌زیست نباید در پروژه نظر می‌داد؟

اول باید آب منطقه تأمین شود
 نماینده بهار و کبودراهنگ در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با همدان‌پیام گفت: کبودراهنگ در وضعیت فوق بحرانی آب قرار دارد و 24روستای این منطقه با تانکر آب‌رسانی می‌شود، در برخی مناطق روستایی مردم تنها یک ساعت در روز آب دارند و در شرایط سخت تأمین آب هستند.
توسلی افزود: در قسمت دیگری از شهرستان کبودراهنگ به دلیل وجود نیروگاه و تخلیه کامل سفره‌های آب زیرزمینی، چندین فروچاله ایجاد شده است.
وی در ادامه بیان کرد: از طریق رسانه‌ها در جریان افتتاح پروژه اضطراری آب در روستای خالق‌وردی قرار گرفته‌ام.
توسلی در ادامه گفت: به مسئولان استان تأکید کرده‌ام تا زمانی که آب منطقه کبودراهنگ تأمین نشود، حق انتقال آب به سایر بخش‌های استان را ندارند.

تهدید به استعفای نماینده
 وی افزود: من در مقابل خدا و قرآن قسم یاد کرده‌ام تا از حقوق مردم کبودراهنگ دفاع کنم و اگر در موضوع طرح اضطراری آبرسانی نتوانم به تعهدات خود در مقابل مردم پایبند باشم، از مسئولیت خود استعفا می‌دهم.
نماینده کبودراهنگ در مجلس شورای‌اسلامی در ادامه گفت: در روز تاسوعا بدون اطلاع بنده که نماینده مردم کبودراهنگ در مجلس شورای اسلامی هستم، پروژه آبرسانی روستای خالق‌وردی، کلید خورده است و در هر ثانیه240 لیتر آب از روستای خالق‌وردی به همدان انتقال داده می‌شود که به هیچ وجه قابل‌قبول نیست و بنده مراتب اعتراض خود را به این موضوع اعلام کرده و می‌کنم. قرار بود آب پایدار برای استان تأمین شود نه اینکه با طرح اضطراری آب منطقه را خشک کنند.
 وی در ادامه بیان کرد: مردم شهرستان‌های بهار و کبودراهنگ حق دارند از همه امکانات برخوردار باشند و آب هم یک نیاز اساسی است، آب خالق‌وردی نخست باید به مصرف مردم منطقه برسد و بعد برای سایر مناطق استان انتقال داده شود.
توسلی با تأکید بر اینکه در رابطه با طرح اضطراری آبرسانی از منطقه خالق‌وردی هیچ نوع شفاف‌سازی صورت نگرفته است، گفت : مطلع شدیم که در ابتدا کل 8حلقه چاه حفرشده در مدار بهره‌برداری قرار گرفته است، ولی به علت پایین بودن کشش شبکه و اعتراض نماینده، تنها 2 حلقه چاه فعال مانده است.
 نکته اینجاست درحالی‌که شهرستان کبودراهنگ خود نماینده دارد چرا باید نماینده همدان درباره حوزه انتخابیه ایشان تصمیم بگیرد و برای افتتاح پروژه در خالق‌وردی حاضر شود آن هم بدون حضور رسانه‌ها؟

آب منطقه‌ای : چاره‌ای نداریم!
 مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای همدان گفت: از ابتدای سال آبی جاری(اول مهرماه1399) تاکنون به‌طور متوسط 267متر باران در استان همدان باریده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته 44 درصد و در مقایسه با دوره بلندمدت 20درصد کاهش را نشان می‌دهد.
حدود 77درصد آب موردنیاز شهر از سد اکباتان و آبشینه تأمین می‌شود، به گفته مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای استان میزان ذخیره این سدها به حدود 40 درصد کاهش یافته که با روند فعلی مصرف، در مهرماه به پایان می‌رسد.
طبق اظهارنظر مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای استان میزان آب ذخیره شده سد اکباتان از 19میلیون مترمکعب به 5/9 میلیون مترمکعب کاهش یافته است و مخزن سد اکباتان تقریباً خالی شده است.
طبق آخرین آمار شرکت آب‌منطقه‌ای استان همدان آب ذخیره شده در پشت سدهای استان تا تیرماه 1400 به قرار زیر است:

 ساکنان 2روستای خالق‌ور دی و کیتو نگرانی‌هایی دارند، آنها می‌خواهند بدانند با این حجم برداشت آب‌های زیرزمینی از منطقه خالق‌وردی و کیتو، کشاورزی منطقه را با مشکل مواجه نمی‌کند؟ در صورت بروز مشکل، چه تدبیری اندیشیده شده است؟
ستوده در پاسخ به این پرسش‌ها بیان کرد: از 6حلقه چاه حفر شده تنها 2 چاه وارد مدار بهره‌برداری شده است و طرح اصلی ما پروژه آبرسانی از سد تالوار و یا حتی سد قوچم کردستان است.
وی در ادامه افزود: به مدت 3 الی 4 ماه تا تکمیل خط اصلی پروژه تالوار، مجبوریم از طرح اضطراری برای تأمین آب شرب همدان استفاده کنیم و این طرح دائمی ما در منطقه خالق‌وردی نیست، با توجه به محدوده زمانی برداشت آب، تأثیری بر کشاورزی و میزان آب شرب منطقه نخواهد داشت، ولی در صورت کمبود آب شرب روستای خالق‌وردی، وزارت نیرو وظیفه دارد آب شرب را برای ساکنان منطقه تأمین کند.
 

در صورت بروز خشکسالی در سال‌های آینده شرکت آب منطقه‌ای چه برنامه‌ای برای تأمین آب شرب همدان دارد؟
 ستوده گفت: طرح بلندمدت ما انتقال آب شرب از سد تالوار و سد قوچم به 12شهر و 159روستای استان همدان می‌باشد که نیازمند تأمین اعتبار کافی است.
وی در ادامه با اشاره به طرح‌های میان‌مدت آب منطقه‌ای افزود: برداشت 6 میلیون مترمکعب آب از رودخانه‌های دره مرادبیگ، خاکو در دستور کار قرار گرفته است  که در فصول غیرزراعی یعنی اول مهرماه تا اردیبهشت‌ماه انجام می‌گیرد و به تصفیه‌خانه‌ها هدایت می‌شود. در حال‌حاضر سالی 4 الی 5 میلیون مترمکعب آب از بالادست رودخانه‌های عباس‌آباد و دره مرادبیگ، از بند سیلوار وارد تصفیه‌خانه شهیدبهشتی می‌شود و کار بندزنی رودخانه‌های خاکو و چشین از دیگر کارهای میان‌مدت است.
مدیرعامل آب‌منطقه‌ای با تأکید بر اینکه حفر چاه‌ها از طرح‌های کوتاه‌مدت است گفت: احداث سدگرین نهاوند، خرمرود تویسرکان و سدسرابی که قبلاً احداث شده و تصفیه‌خانه این شهر از دیگر اقدامات وزارت نیرو در بحث تأمین و ذخیره آب شرب است. ما درشهرستان‌های مختلف با ایجاد سد، سعی در جمع‌آوری و مدیریت آب را داریم.
 

مدیرعامل آبفا همدان و نماینده شهرستان بهار و کبودراهنگ در یک قاب
 مدیرکل آبفای همدان در پی مطالبات نماینده مردم بهار و کبودراهنگ درخصوص چاه‌های تأمین آب و برداشت آب از روستای خالق‌وردی کبودراهنگ گفت: برنامه آبرسانی از خالق‌وردی در ذهن مردم و نماینده بهار و کبودراهنگ ابهاماتی را ایجاد کرده است، برای روشن شدن موضوع باید عرض کنم که در سال 1393 نزدیک به 5حلقه چاه در منطقه دشت خالق‌وردی حفاری شد که در 27مردادماه امسال تنها 2 حلقه از آنها، برای قرار گرفتن در خط آبرسانی تالوار افتتاح و تجهیز شد.
حسینی‌بیدار در ادامه افزود: با هماهنگی توسلی و تخصیص اعتبار، یک حلقه از این چاه‌ها برای مصرف اهالی روستای خالق‌وردی(هنوز تجهیز نشده است) اختصاص می‌یابد و برای حل مشکل آب شهرستان کبودراهنگ نزدیک به 50میلیارد تومان اعتبار درنظر گرفته شده است.
وی درباره اینکه آب چاه‌های خالق‌وردی نخست به این روستا انتقال می‌یابد یا نه گفت: وظیفه تأمین آب استان برعهده شرکت آبفا نیست، بلکه با شرکت آب منطقه‌ای است.
حسینی‌بیدار افزود: ما توزیع‌کننده آب هستیم و طرح آبرسانی اضطراری از خالق‌وردی یک طرح ضربتی و موقتی است.

 آیا طرح انتقال آب مشکل کم‌آبی همدان را رفع می‌کند؟
پرسش‌هایی که اینجا ذهن هر مخاطبی را درگیر می‌کند این است که آیا طرح انتقال آّب مشکل کم‌آبی همدان را حل می‌کند؟ اگر سطح آب‌های زیرزمینی در زمین‌های روستای خالق‌وردی و کیتو فروکش کند مقصد بعدی برای تأمین آب شرب کجاست؟ آیا استفاده مستمر از چاه‌ها و آب‌های زیرزمینی به کاهش سطح آب و خشک شدن این منابع آبی نمی‌انجامد؟
پدیده کم‌آبی و خشکسالی در استان همدان موضوع جدیدی نیست، خردادماه سال 1387 نماینده مردم همدان با ارسال نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار رسیدگی به وضعیت نابسامان آب در همدان شد، حاجی‌بابایی به پیشرفت نداشتن مناسب آبرسانی از سد تالوار زنجان و اختصاص بودجه به این پروژه در سفر استانی رئیس‌جمهور خبر داد اما با گذشت بیش از 10سال از این موضوع نه تنها مشکل آب شرب استان همدان حل نشده، بلکه میلیاردها تومان اعتبار در راه آبرسانی از طریق سد تالوار از بین رفته است، البته نباید تنها مسئولان و مدیران را مخاطب قرار داد، مردم استان نیز باید با صرفه‌جویی در مصرف یاریگر مسئولان باشند.
در کمبود آب استان عوامل زیادی دخیل هستند که عبارتند از: مدیریت آب نداریم، سند آمایش، طرح و برنامه برای صرفه‌جویی آب نداریم.
با تغییر هر مدیر برنامه‌های مدیر قبلی درست پیگیری نمی‌شود و در آخر شهری تشنه که روزبه‌روز بر مشکلاتش افزوده می‌شود بر روی دستمان می‌ماند. این شهر به برنامه‌ریزی مسئولان و همراهی مردم نیاز دارد، باید به جای مقصر دانستن شرایط جوی و خشکسالی، روی برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت تمرکز کنیم، آنگاه می‌توان به آینده امیدوار بود، منتظر می‌مانیم ببینیم چه می‌شود؟

آب را ببرند مهاجرت می‌کنیم
 عضو شورای روستای کیتو در مصاحبه با خبرنگار ما گفت: درآمد مردم روستا بر دامداری و کشاورزی استوار است که به علت خشکسالی‌های اخیر و کاهش نزولات آسمانی شاهد کاهش درآمد روستاییان در این 2 بخش هستیم.
مهدی مهربانی در ادامه افزود: از گذشته 2چشمه در روستا داریم که هر 2 کم‌آب شده‌اند و کفاف آب شرب روستا و آبیاری باغ‌ها و مزارع روستا را هم نمی‌دهد و با استخراج بیش از حد سفره‌های آب زیرزمینی به طورقطع شاهد وضعیت بحرانی و کاهش سطح آب‌های منطقه خواهیم بود.
عضو سابق شورای روستای کیتو نیز به خبرنگار ما گفت: روستای کیتو از نظر آب‌های سطحی فقیر است و با وجود خشکسالی و برداشت بی‌رویه آب و حفر چاه‌های غیرمجاز موجب کاهش همین مقدار کم‌آب سطحی هم شده است که خشک شدن پوشش گیاهی منطقه را در پی داشته است.
ابراهیم کیهانی با بیان اینکه تضعیف پوشش گیاهی منطقه دامداری روستا را تهدید می‌کند افزود: ما بهترین نژاد گوسفندان را در این منطقه پرورش می‌دهیم و این روستا ظرفیت خوبی برای دامداری دارد که با وجود برداشت آب از منطقه و کاهش نزولات جوی در سال‌های اخیر شاهد از بین رفتن آن هستیم.
وی در ادامه با اشاره به اینکه خوشبختانه چند سال است شاهد کوچ معکوس به روستاها هستیم، اما با ادامه کم‌آبی در منطقه این روند کوچ درحال کند شدن است، بیان کرد: حقابه چاه‌های حفر شده در اطراف روستای کیتو، متعلق به روستاییان است و بیشترین تخریب انتقال آب متوجه ساکنان این روستاست، در حالی که اهالی روستا حقی از این آب ندارند.
دهیار روستای کیتو نیز در ادامه گفت: پس از پایان اردیبهشت‌ماه شاهد کاهش بارندگی در منطقه هستیم و با حفر این تعداد چاه در زمین‌های اطراف کیتو باید منتظر از بین رفتن دیمزارهای روستا باشیم.
فرهاد معظمی در ادامه افزود: قرار بود برای ما سیل‌بند بزنند که تا به امروز محقق نشده است.
در ادامه تیم خبری همدان‌پیام با مراجعه به روستای خالق‌وردی پیگیر موضوع از این روستا شدند که دهیار روستا گویا به دلیل تهدیدها و وعده‌های بالادستی حاضر به مصاحبه درباره پروژه آبرسانی نشد.
یکی از اهالی روستای خالق‌وردی به خبرنگار ما گفت: با خشکسالی‌های سالجاری و خشک شدن مزارع، برای تأمین علوفه برای دام‌های خود دچار مشکل هستیم و اگر آب‌های زیرزمینی این منطقه استخراج شود پوشش گیاهی بیشتری در این منطقه از بین می‌رود درنتیجه مجبوریم برای تأمین زندگی خود و خانواده به شهرها مهاجرت کنیم .
فرد دیگری در گفت‌وگو با خبرنگار ما بیان کرد: آب یکی از چاه‌های حفر شده در این منطقه به روستای علیصدر انتقال داده می‌شود درحالی که خود ما در روستا با مشکل انشعاب آب مواجه هستیم.
 وی گفت: یک چاه عمیق در منطقه حفر شده است که قرار بود حقابه آن به اهالی روستا تعلق گیرد، اما با گذشت 4 سال هنوز این اقدام صورت نگرفته است و اهالی روستا همچنان منتظر مساعدت دولت در این زمینه هستند.
یکی دیگر از کشاورزان هم به خبرنگار ما بیان کرد: برخی از اهالی این روستا ساکن شهر همدان هستند و برای کار کشاورزی به روستا مراجعت می‌کنند، مردم دلشان به این آب خوش است، با وجود این حجم از برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی شاهد از بین رفتن منبع درآمد این افراد خواهیم بود، تمام زندگی و معیشت ما وابسته به این آب است و آقایان درحالی که تمامی ترددها را ممنوع کرده‌اند روز تاسوعا برای افتتاح پروژه می‌آیند.