امام هادی مشعل‌دار چراغ هدایت

 پیشوایان معصوم(ع) انسان‌های کامل و برگزیده‌ای هستند که به‌عنوان الگوهای رفتاری و مشعل های فروزان هدایت جامعه بشری از سوی خدا تعیین شده‌اند. گفتار، رفتار و خوی و منش آنان ترسیم «حیات طیبه» انسانی و وجودشان تبلور تمامی ارزش‌های الهی است.
علی‌بن محمد(ع) مشهور به امام هادی و امام علی‌النقی امام دهم شیعیان است. آن حضرت در سال 212 ق دیده به جهان گشود و در سال 220 ه.ق امامت شیعه از پدر بزرگوارشان به آن حضرت منتقل شد. مدت امامت آن حضرت حدود 33 سال است و در سال 254 ه.ق به دست معتمد عباسی به شهادت رسیدند.
پدر ایشان حضرت امام محمدتقی جوادالائمه(ع) و مادرشان بانویی فاضله و عفیفه به نام سمانه است. نام مبارک ایشان علی از القابشان نقی، هادی و نجیب؛ و کنیه‌شان ابوالحسن است.

 اوضاع سیاسی زمان امام هادی(ع)
امام علی‌النقی الهادی(ع) در سال 220 ه.ق در مدینه به امامت رسیدند. آن حضرت 13 سال اول امامت خود را در آن شهر سپری نمود و ضمن بهره‌رسانی معنوی و علمی به شیعیان، به امور آنان رسیدگی می‌کردند تا اینکه متوکل (خلیفه وقت) که در دشمنی با ائمه اطهار مشهور بود؛ به‌خاطر هراسی که از نفوذ و محبوبیت امام در جامعه داشت، ایشان را از مدینه به سامرا فراخواند زیرا احساس می‌کرد که باید امام را از نزدیک تحت‌نظر بگیرد. پس از آمدن امام به سامرا، اگرچه ایشان ظاهرا آزاد بود اما «متوکل» منزلشان را طوری انتخاب کرده بود که همواره تحت نظر باشند. او به‌طور مرتب دستور تفتیش منزل ایشان را صادر می‌کرد و تمام دیدارها و رفت‌وآمدها توسط نیروهای حکومتی کنترل می‌شد.
 جو بسیار خفقان‌آمیزی بر جامعه حکمفرما بود و سختگیری و فشار زیادی را بر شیعیان اعمال می‌کرد.
او علویان را در محاصره اقتصادی قرار داده بود. به شاعران درباری مال فراوانی می‌داد تا در اشعار خود به ائمه(ع) بی‌احترامی کنند. او بیشتر سادات جلیل‌القدر آن زمان را دستگیر و زندانی کرده بود. از هولناکترین اقدامات او در دوره حکومتش، انهدام و تخریب مرقد امام حسین(ع) بود. اوضاع معیشتی مردم و خصوصا علویان در زمان خلفای عباسی مخصوصا متوکل و بقیه خلفای هم‌عصر امام هادی(ع)، بسیار دشوار بود زیرا آنان بیت‌المال مسلمین را صرف خوشگذرانی‌هایی می‌کردند که به گواهی تاریخ، هزینه‌های مربوط به آ نها بی‌سابقه بوده است.

 فعالیت‌های امام(ع)
مرقد مطهر امام هادی(ع) در سامرا است و فرزند بزرگوارشان امام حسن عسگری(ع) نیز در همین بقعه مدفونند.
امام هادی(ع) با اینکه شدیدا تحت‌نظر بود، اما از پای ننشست و فعالیت‌های خود را به شیوه‌ای مطابق اوضاع زمان خویش به پیش برد. از مهم‌ترین فعالیت‌های ایشان این بود که به مردم از راه‌های گوناگون آگاهی داده و منصب امامت و مقام علمی خود را در طی سخنان خویش و در مناظرات و پرسش و پاسخ‌های علمی، آشکار کرده و تثبیت کنند. همچنین عدم مشروعیت حکومت بنی‌عباس را تبیین می‌کردند. یکی دیگر از محورهای فعالیت امام، آماده کردن مردم و شیعیان نسبت به غیبت حضرت مهدی(عج) بود. البته ایشان با نهایت احتیاط و جلوگیری از حساس شدن حکومت، این موضوع را به‌طور سربسته در ضمن سخنان خویش ذکر می‌فرمودند.

 وضعیت علمی زمان امام(ع)
در حکومت بنی‌عباس از طرف خلفا به مسائل علمی و فرهنگی تمایل نشان داده می‌شد. در این زمان بسیاری از کتب سلیر ملل به عربی ترجمه شد و همین امر موجب شد افکار مردم و اوضاع علمی جامعه متحول شود.
همچنین مکاتب کلامی مانند اشاعره و معتزله رونق گرفته بود و شبهاتی مانند جسمیت خداوند، جبرگرایی مطلق یا اختیار مطلق، حادث یا قدیم بودن قرآن و... مطرح می‌شد که موضع‌گیری امام هادی(ع)و پاسخ ایشان به چنین شبهاتی، اولا اصالت و حقانیت مواضع شیعه را نشان می‌داد و ثانیا مسلمین را از گرفتاری در دام چنین شبهاتی حفظ می‌کرد.

 اصحاب امام هادی(ع)
براساس نوشته شیخ طوسی تعداد دست‌پروردگان پیشوای دهم(ع) و کسانی که از آن حضرت در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی روایت نقل کرده‌اند بالغ بر 185 نفر می‌شود که در میان آنان چهره‌های برجسته علمی و فقهی فراوانی که دارای تألیفات گوناگونی بودند، دیده می‌شود. برخی از شاگردان مشهور آن حضرت فضل‌بن شاذان از متکلمان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری است.
* منابع:
مرکز تحقیقات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
2. الغیبه، شیخ طوسی ص 212
3. اعیان الشیعه، ج2، ص 39.
4. همان.
5. بحارالا نوار، ج 69، ص 316،ح 24