قنات

 قنات يكي از پيچيده‌ترين فنون بومي است كه اجراي آن مستلزم آگاهي از رفتار طبيعي آب‌هاي زيرزميني و تشكيلات زمين‌شناسي مي‌باشد.
در بسياري از قنوات كه از صدها سال پيش حفر شده‌اند هيچ نوع خطايي ديده نمی‌شود كه مقنيان نيز به آن اذعان داشته و گاهي عجايب قنوات به حدي است كه اجراي آنها را به افراد غيرزميني نسبت مي‌دهند.
در حالي كه حفر آنها توسط افراد عادي با دقت فني بسيار بالا صورت پذيرفته است.
حال با اين توضيحات آيا شايسته است اين هنر پيشينيان كه حتي قبل از كشف رابطه رياضي فيثاغورث توسط بوميان قديمي در ساخت قنوات به كار می رفته متروكه شود و مرمت و نگهداري نگردد؟ آيا شايسته است اين سازه سازگار با محيطزيست و نه نابودگر آن، كنار گذاشته شود و چاه‌هاي عميق جايگزين آن شود؟ و آيا شايسته است اداره مستقلي براي حفظ و نگهداري و ساماندهي قنوات در سطح استان و يا نه، در سطح كشور، ايجاد نشود؟
بسياري از پژوهشگران، حفر قنات را به دوره هخامنشيان نسبت مي‌دهند. تاريخ قنات در ايران به طور مشخص، به دوره ما قبل كتابت و به عصر آهن بر مي‌گردد. قنات تكنيكي است كه آميخته با فرهنگ و تمدن قسمت‌هاي مهمي از جهان از جمله كشور ما شده است و خود، بخشي از فرهنگ ماست و متأسفانه در حال‌حاضر رو به فراموشي مي رود.  طبق نظر هانري گوبلو قنات در حدود سال 800 ق.م در شمال غربي ايران در مرز تركيه فعلي توسط معدنچيان براي استخراج آب معادن حفر گرديد. اين تكنيك كم‌كم مورد استفاده كشاورزان واقع شد و به سراسر فلات ايران گسترش يافت.
حدود 500 ق.م توسط لشكركشي‌هاي ايرانيان اين فن در مصر رواج يافت.با گسترش اسلام، شمال آفريقا با قنات آشنا شد و قنات يافوگا در حدود 750 ميلادي توسط مسلمين در شهر مادريد پايتخت اسپانيا داير گرديد. در سال 1520 اسپانيايي‌ها حفر قنات را در مكزيك آغاز كردند و از آنجا اين تكنيك به (pica)  لوس‌آنجلس برده شد.
در سال 1540 شهر پيكا شيلي صاحب قنات گرديد.گسترش قنات در شرق نيز قدمت طولاني دارد. وجود قنات در چين از حدود 120 ق.م گزارش شده است، اما گسترش قنات در تركستان به ويژه در تورفان جديد است و در حدود 1780 مقني‌هاي خراساني آغاز به احداث قنات در اين قسمت از آسيا کردند.
قنوات ژاپن(حدود280 رشته) كه غالباً در ناحيه نارا پايتخت قديم ژاپن قرار داشته و به نام منبو (مانبو) خوانده مي‌شوند قدمتي 300 ساله دارند و وجه تسميه آنها هم احتمالاً ريشه در كلمات(منبع آب) دارد. قنات، بيشتر در مناطق خشك و نيمه خشك جهان پراكنده است، اما گاه آنها را در مناطق پر باراني چون منطقه نارا با باران بيش از يك متر و 20 سانتيمتر هم مي‌بينيم، بنابراين ‌می خواهم بگويم كه(قنات متعلق به همه مناطقي است كه انسان باهوش وجود داشته و دارد).
مهم آن است كه بدون دستيابي به قنات به احتمال زياد انسان نمي‌توانست در قسمت عمده‌اي از مناطق كره‌زمين حداقل در وسعتي در حدود 20 ميليون كيلومتر مربع اسكان يابد و زندگي روستايي و شهري بادوامي بنيان نهد.
اگر قنات نبود شهرهاي قديمي و مهمي چون ري، نيشابور، يزد، كاشان، سبزوار، كاشمر، مشهد، فردوس، گناباد، تهران و... كه همگي در حوزه تمدن ايراني و اسلامي هستند، نمي‌توانست به وجود آيد و رشد كند و يا حداقل بخش مهمي از توسعه آنها مختل مي‌گرديد.