بغض‌های فرو خورده زمین را دریابیم

■ دشت كبودراهنگ ركوردار فروچاله‌ها
 فروچاله‌های دشت‌های همدان بسان بغض‌های فرو خورده زمین است که اگر آنها را در نیابیم می‌توانند به فاجعه‌های بزرگ زیست‌محیطی در این مناطق تبدیل شوند.
تخریب دشت‌ها و نشست زمین در اثر برداشت بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی، تنها هشدار و نشانه‌ای کوچک از غارت بی‌حد و حصر منابع‌طبیعی و ضعف مدیریتی در دشت‌های استان همدان و زنگ خطری از فریادهای بی‌صدای زمین در اعتراض به قدرنشناسی انسان‌هایی است که منافع خود را بر همه مسائل ترجیح می‌دهند.
به گزارش ايرنا، ثمره این استفاده بی‌رویه و بی‌برنامه‌گی‌ها در برداشت آب‌های زیر زمینی و فرو نشست‌های زمین، پدید آمدن فروچاله‌هایی بزرگ و عمیق در دشت‌های فامنین، کبودراهنگ و قهاوند است که به گفته کارشناسان زمین‌شناسی، یکی از این فروچاله‌ها در دشت کبودراهنگ ایجاد شده، به اندازه‌ای بزرگ است که تاکنون نظیر آن در کشور معرفی نشده است.
به گفته کارشناسان آب منطقه‌ای تغییر پارامترهای خاکی به دلیل خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی در کشاورزی، حفر چاه‌های غیرمجاز و فعالیت نیروگاه حرارتی شهید مفتح در دشت کبودراهنگ از مهمترین عوامل پیدایش این فروچاله‌های ژرف و عمیق در دشت‌های این استان است.
ایجاد فروچاله‌ها به معنای مرگ ابدی دشت‌هایی است که قربانی حرص و طمع افراد و بی‌تدبیری کسانی شده‌اند که دلشان نه به حال زمین خدا می‌سوزد و نه به حال آیندگانی که امروز نسل ما وام دار ذخایر آبی آنهاست.
خدا می‌داند که اگر این فروچاله‌ها در یکی از مناطق مسکونی این نواحی اتفاق می‌افتاد، فاجعه‌ای به بار می‌نشست که دیگر با هیچ اما و اگری قابل جبران نبود؛ اما از اقبال بلند این فروچاله‌ها در دشت‌هایی اتفاق افتاده است که هیچ کس مسئولیتی در قبال آنها نداشته و تنها با کشیدن حصاری به دور این فرورفتگی‌های بزرگ به دنبال ایمن کردن این مناطق هستند.
به اعتقاد زمین‌شناسان این شرایط را باید به صورت درازمدت و کوتاه‌مدت کنترل کرد، زيرا توجه نکردن به این هشدارهای زمین، آسیب‌های جدی در انتظار دشت‌های استان خواهد بود.
احتمال ایجاد فروچاله در زیر مناطق مسکونی، شهری و یا تأسیساتی مانند نیروگاه شهید مفتح باعث نگرانی ساکنان این مناطق شده که این موضوع ضرورت توجه ویژه مسئولان را به این فروچاله‌ها دوچندان کرده است.
یک زمین‌شناس و عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان درباره این پدیده گفت: کمبود آب زیرزمینی در دشت‌های استان علاوه بر معضل کم‌آبی موجب به وجود آمدن مشکل و معضل مهم و خطرناکی به نام فروچاله می‌شود.
منوچهر امیری درباره مکانیسم تشکیل این فروچاله‌ها اظهار كرد: در زیر دشت‌های کبودراهنگ و فامنین که بیشترین فروچاله‌های استان را به خود اختصاص داده‌اند، یک سنگ آهکی حفره‌دار مشابه غار علیصدر وجود دارد که در اثر ورود محلول‌های گرم و گاز دار به آب‌های زیرزمینی و خورده شدن سنگ‌ها ایجاد شده است.
زمانی که کشاورزان برای تأمین آب مورد نیاز خود چاه‌ها را از منطقه آبرفتی کف‌کنی کردند این چاه‌ها وارد حفره‌ها شده و رسوبات زیر این چاه‌ها از بین می‌رود.
به گفته وي، وقتی چاه آب به این حفره‌ها و مجاری برسد از آبدهی بالایی برخوردار و در اثر پمپاژ، آب با شتاب زیادی از این حفره‌ها تخلیه می‌شود و از آنجایی که لایه آبرفت فوقانی دارای آب است زیر فشار هیدوراستاتیکی (به ازای هر 10 متر حدود یک اتمسفر) آب موجود در رسوبات به سرعت از طریق حفره‌های موجود در سطح سنگ کف و مجاری متصل به آن به سوی چاه آب رانده می‌شود و در اثر حرکت باشتاب و رو به پایین، رسوبات موجود در حفره سطحی به سوی غارهای زیرزمینی و چاه آب رانده و یک خالی‌شدگی کمانی حاصل می‌شود.
اميري بيان كرد: در منطقه مورد مطالعه یکی از عواملی که به ناپایداری و در نتیجه به فرو ریزش رسوبات کمک می‌کند عمل ماسه‌شویی در لایه‌های رسوبی است که نبود گراول پک مناسب در جدار چاه‌ها عامل اصلی ایجاد این پدیده است.
وي همچنين گفت: بزرگترین این فروچاله‌ها در کبودراهنگ بیش از 25 متر قطر و در حدود 20 متر عمق دارد و با توجه به نوع زمین این منطقه امکان ایجاد فروچاله‌های جدید در این دشت وجود دارد.
یکی از فروچاله‌هایی که در سال‌های گذشته در فامنین ایجاد شد، در یکی از مناطق مسکونی بود که خوشبختانه به دلیل نبود تردد در محل خسارت جانی به بار نیاورد. اين كارشناس با بیان اینکه هم اکنون مجوز کف‌کنی چاه‌های موجود در این مناطق صادر نمی‌شود، بیان کرد: از زمان اخذ این تصمیم تاکنون نرخ وقوع چنین پدیده‌هایی در این دشت‌ها کاهش خوبی داشته است.
 هشدار بدهيد
امیری آگاهی دادن و اطلاع رسانی به کشاورزان را از دیگر راه‌های پیشگیری از وقوع چنین پدیده‌هایی دانست و افزود: باید هشدارهای لازم به کشاورزان در خصوص دلیل ایجاد این فروچاله‌ها و احتمال خسارت‌زا بودن آنها در صورت استفاده غلط از ذخایر آب‌های زیرزمینی داده شود.
به گفته وي، کشاورزان باید هوشیار باشند که اگر در این منطقه چاهی حفر شد که پر آب بود، نشانه خطری برای آنها بوده و احتمال ایجاد فروچاله در نواحی نزدیک آن چاه بسیار زیاد است.
 مفتح، مشكل را تشديد كرده
امیری با بیان اینکه وجود نیروگاه شهید مفتح در منطقه کبودراهنگ نیز بروز چنین مشکلاتی را تشدید کرده است، افزود: نیروگاه‌ها به دلیل نیاز بالا به آب باید در کنار سدها و رودخانه‌ها احداث شوند، در حالی‌که نیروگاه شهید مفتح در منطقه کبودراهنگ که فاقد سد و رودخانه است، فعالیت می‌کند.
این نیروگاه با داشتن بیش از 50 چاه به تنهایی دلیل اصلی ایجاد این فروچاله‌ها در این منطقه نیست، زيرا سه تا چهار هزار چاه دیگر در این منطقه وجود دارد؛ اما این نیروگاه تأثیر بسزایی در بروز پدیده‌های این چنینی دارد.
 دشت كبودراهنگ ركوردار فروچاله‌هاي استان
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان همدان نیز گفت: دشت کبودراهنگ با 24 فروچاله، بیشترین فروچاله‌ها در دشت‌های استان را دارد.
مرتضی عزالدین افزود: نمونه این فروچاله‌ها در برخی دشت‌های کشور نیز اتفاق افتاده است؛ اما تاکنون این دشت‌ها معرفی نشده‌اند.
وی ادامه داد: تا زمانی که برداشت از ذخایر آبی به صورت 100 درصد انجام شده و بیلان این دشت‌ها منفی باشد امکان وقوع چنین پدیده‌هایی وجود دارد.
وی اضافه کرد: فعالیت نیروگاه حرارتی شهید مفتح نیز در کنار سایر عوامل موجب دامن زدن به ایجاد این فروچاله‌ها در دشت کبودراهنگ شده است که تا سال آینده 35 درصد از پساب فاضلاب استان برای استفاده این نیروگاه به این منطقه منتقل خواهد شد.
وی ادامه داد: با انتقال این پساب‌ها که تاکنون لوله‌گذاری آن 30 درصد پیشرفت فیزیکی داشته است درب چاه‌های این نیروگاه پلمب خواهد شد.
عزالدین همچنین مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز در این منطقه، منع اضافه برداشت از چاه‌ها در بخش کشاورزی و تغییر در الگوهای کشت را از مهمترین راهکارهای کاهش ایجاد چنین وقایعی دانست.
 افت يك متري ذخاير آبي
فرماندار کبودراهنگ هم در این باره گفت: ذخایر آبی دشت‌های شهرستان کبودراهنگ به دلیل خشکسالی و اضافه برداشت‌ها سالانه به طور میانگین با یک متر افت مواجه است.
احسان قنبری افزود: ایجاد فروچاله‌ها در دشت‌های این شهرستان از سال 72 همزمان با آغاز کم‌آبی در استان همدان شروع شده است.
وی با بیان اینکه هم اکنون حفر هر گونه چاهی در این دشت‌ها ممنوع است، ادامه داد: بیش از یک هزار چاه غیر مجاز در این شهرستان وجود دارد که حکم انسداد 121 مورد از آنها تاکنون صادر شده است.
امید است با انتقال بخشی از پساب فاضلاب استان به نیروگاه حرارتی شهید مفتح بتوان از استفاده این نیروگاه از آب‌های زیرزمینی این منطقه جلوگیری کرد.
معاون حفاظت و بهره‌برداری اداره منابع آب استان همدان نیز در خصوص وضعیت چاه‌های شهرستان فامنین گفت: در شهرستان فامنین حدود 800 حلقه چاه کشاورزی وجود دارد که بیش از 100 حلقه آن فاقد پروانه بوده که این چاه‌های فاقد پروانه، قدیمی و قبل از سال 85 حفر شده‌اند.
منصور ستوده ادامه داد: چاه‌های غیرمجازی که پس از سال 85 حفر شده‌اند و دارای شاکی خصوصی باشند، مسدود و پلمب خواهند شد.
وی عنوان کرد: میزان تخلیه سالانه چاه‌های کشاورزی این شهرستان حدود 156 میلیون مترمکعب است که حدود 93 درصد از آنها در بخش کشاورزی استفاده می‌شود.
وی طرح تعادل‌بخشی را از مهمترین طرح‌های در دستور کار امور آب دانست و عنوان کرد: با اجرای کامل آن می‌توان معضل اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی را تا حد قابل قبول کاهش داد.