بررسي همدان‌پيام از وضعيت چاه‌هاي غيرمجاز شهرستان‌ها

چاه غیرمجاز جانِ سفره‌های زیرزمینی را می‌گیرد

■  الگوی مصرف از غفلت برای بحران آب خبر می‌دهد

  سرويس شهرستان‌ها: چاه‌های غیرمجاز در بخش کشاورزی یکی از روش‌های نامناسب برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی است که جانِ سفره‌های زیرزمینی را می‌گیرد.
بر اساس طرح احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی تمامی چاه‌های غیرمجاز باید مسدود شده و با چاه‌های مجاز کشاورزی دارای اضافه‌برداشت نیز برخورد قانونی صورت گیرد.
اما در این میان یکی از پروژه‌های مهم طرح احیا و تعادل‌بخشی، نصب کنتور هوشمند آب و برق بر روی چاه‌های مجاز بوده است؛ در همین مورد چاه‌هایی که برداشت آنها بیش از حد مجاز باشد آب و برق آنها به طور هوشمند قطع می‌شود که انتظار می‌رود با اجرای اين طرح، سطح آب‌های زیرزمینی متعادل ‌شود.
 انسداد هزار و500 حلقه چاه در استان
بر اساس آمار، تاکنون بیش از هزار و 500 حلقه چاه غیرمجاز در استان مسدود شده که اين اقدام موجب صرفه‌جویی ۱۵۰ میلیون مترمکعبی در مصرف آب شده است. همچنين 2 هزار و 710 حلقه چاه مجاز مجهز به کنتور هوشمند آب و برق شده و از این تعداد کارت 2 هزار و 331 حلقه چاه شارژ شده است.
بیشترین چاه‌های غیرمجاز در کبودراهنگ با 331 حلقه، رزن با 274 حلقه و همدان با 202 حلقه مسدود شده است.
 فرهنگ مصرف هنوز غریبه است
اما از سوی دیگر هنوز خلأ فرهنگ مصرف درست آب آنچنان احساس می‌شود که هرچه پیش می‌رویم بی‌آنکه متوجه باشیم، به بحرانی کمک می‌کنیم كه آن را در زمان هشدار جدی نگرفته بودیم.
وقتی خطر برداشت‌های غیرمجاز آب از سفره‌های زیرزمینی برای مسئولان احساس نمی‌شود؛ این یکی از اساسی‌ترین مشکلات در حوزه آب منطقه‌ای است که البته می‌شود گفت فرهنگ‌سازی لازم در این خصوص برای شهروندان صورت نگرفته است.
 آبياري نوین در ملایر جوابگو نيست
کشاورزان ملایری می‌گویند با لوله‌كشي و آبياري قطره‌اي يك چاه نيمه‌عميق مي‌تواند آب مورد نياز 500 هكتار زمين را جوابگو باشد. بارها گفته‌ایم در هر روستايي با هماهنگي شورا و با همكاري دولت و جهادكشاورزي تنها 2 چاه عميق را با كانال‌كشي و بهينه‌سازي، آبياري قطره‌اي و باراني كنند و با اين روش 10 چاه ديگر بسته مي‌شود؛ اما اين اقدام را انجام نمي‌دهند.
سال 86 طرحي عنوان شد كه از 5 چاه غيرمجاز به يك چاه مجوز بدهند و آن را آبياري قطره‌اي كنند؛ اما اين طرح اجرايي نشد. بايد گفت صرفه‌جويي در آب با نصب كنتور بسيار منطقي است، ولي زماني جواب مي‌دهد كه آبياري قطره‌اي يا باراني باشد نه غرقابي. در غير اين صورت به جز ضرر چيزي براي كشاورزان باقي نمي‌ماند.
عضو هیأت علمی و مدیر گروه زراعت دانشگاه ملایر با اشاره به اينكه در مورد تعداد چاه‌های غیرمجاز شهرستان آمار کاملاً دقیقی وجود ندارد، گفت: برآورد کلی این است که همانند متوسط کشوری بیش از 40 درصد از چاه‌های شهرستان غیرمجاز هستند.
مجيد رستمي افزود: با این وجود از آنجا که بسیاری از چاه‌های کم‌عمق غیرمجاز به صورت مخفیانه حفر و بهره‌برداری می‌شوند، امکان شناسایی آنها بویژه در باغ‌ها کمتر است و به همین دلیل به نظر می‌رسد آمار موجود بیشتر مربوط به چاه‌های عمیق غیرمجاز باشد.
به گفته وی، هر راهکاری که به صورت جامع و با در نظر گرفتن همه جوانب در نظر گرفته نشود، محکوم به شکست خواهد بود؛ زیرا در بحث سیاست‌های کشاورزی به صورت همزمان باید به جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی توجه شود و تأکید بیش از حد بر یکی از این موارد موجب ناپایداری خواهد شد.
مدير امور منابع شهرستان ملاير هم با اشاره به اينكه تعداد چاه‌های مجاز هزار و 863 حلقه است، گفت: از ابتداي سال تاكنون ۵ حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده است و در سال گذشته ۵۵ حلقه و در سال ۹۳ نيز ۶۳ حلقه پر شده است.
امير شادفر افزود: تعداد ۳۵۶ عدد کتتور هوشمند تاكنون در شهرستان نصب و ۵۱۶ حلقه چاه هم در طرح ساماندهی چاه‌های فاقد پروانه براي تعیین‌تکلیف در سامانه ثبت‌نام شده است.
  بحران آب در نهاوند را جدی نگرفته‌ایم
در مجموع نهاوند از نظر منابع آبی نسبت به سایر شهرهای استان در وضعیت بهتری بسر می‌برد؛ ولی اگر برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی ادامه داشته باشد، وضعیت شهرستان بحرانی می‌شود.
از پاییز سال 93 تا 94 سطح آب‌های زیرزمینی این شهرستان یک متر و 11 سانتیمتر کاهش یافت و با توجه به اینکه بارندگی‌ها در پاییز 94 نسبت به بلندمدت 55 درصد افزایش داشت، امسال وضعیت آب‌های زیرزمینی شهرستان به برداشت چاه‌ها بستگی دارد.
یک کشاورز نهاوندی گفت: طرح نصب کنتور هوشمند بر چاه‌های عمیق راهکار خوبی برای صرفه‌جویی در آب است، به شرطی که مسئولان تسهیلات بدهند تا همه هزینه را کشاورز متقبل نشود.
باقری هم یکی ديگر از کشاورزان نهاوندی بود كه چاه غیرمجازش مسدود شده است با ابراز گله‌مندی از این وضعیت بيان كرد: مسئولان بدون فکر کردن به وضعیت معیشت کشاورزان و کشاورزی و حتي بدون دادن هیچ مهلتی چاه‌ها را مسدود کردند و در حال حاضر حداقل راهکاری بیندیشند که مزارع ما خشک نشوند.
یکی از کارشناسان کشاورزی به همدان‌پيام گفت: یکی از اتفاقات خوب شهرستان نهاوند در سال 94 این بود که همه چاه‌های عمیق غیرمجاز مسدود شدند. از طرفی اميدواريم با نصب کنتورهای هوشمند بر چاه‌های مجاز به عنوان یکی از پروژه‌های مهم طرح تعادل‌بخشی آب و با توجه به بارش‌های پاییزه و بهاره سال 95 مشکلات خاصی در بحث افت سطح آب‌های زیرزمینی نداشته باشیم.
اما با توجه به افت 13 متری آب در 2 دهه گذشته، یکی از مهمترین راهکارها در بحث تعادل‌بخشی، تجهیز اراضی به سیستم آبیاری نوین و نوار تیپ است که مسئولان باید تدابیر جدی بیندیشند.
مدیر آب منطقه‌ای شهرستان نهاوند به‌ همدان‌پيام گفت: تا پایان سال گذشته تمامی چاه‌های غیرمجاز عمیق مسدود شده‌اند و در حال حاضر در شهرستان نهاوند توسط چاه‌های عمیق هیچ برداشتی انجام نمی‌شود که این یک اتفاق بسیار مهم برای شهرستان است. در سال‌های 93 و 94 نیز 85 حلقه چاه غیرمجاز با حجم تخلیه 6 میلیون مترمکعب در سال، مسدود شده است که همین امر سبب صرفه‌جویی در برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی در شهرستان نهاوند شد.
به گفته آرش کولیوند، در نهاوند 550 حلقه چاه غیرمجاز با حجم تخلیه 28 میلیون مترمکعب در سال وجود داشته که از این تعداد تاکنون 250 حلقه با حجم تخلیه 15 میلیون متر مکعب مسدود شده است.
وي ادامه داد: در حال حاضر در شهرستان نهاوند 300 حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که از این تعداد 16 حلقه چاه عمیق و 284 حلقه چاه نیمه عمیق و چالاب است که 16 حلقه چاه عمیق پلمپ شده و پرونده آنها در دستگاه قضایی در حال بررسی است.
به گفته کولیوند، تا سال 75 در شهرستان نهاوند برداشت از منابع آبی زیرزمینی متناسب با میزان نفوذ آب در سفره‌های زیرزمینی بود ولی متأسفانه از سال 75 تاکنون این توازن به هم خورده و 7/13 متر آب سفره‌های زیرزمینی شهرستان نهاوند کاهش یافته است که می‌توان گفت سالانه 75 سانتیمتر از سطح آب سفره‌های زیرزمینی در شهرستان کاهش پیدا می‌کند. همچنين هزار و 100 حلقه چاه آب مجاز در نهاوند وجود دارد که 216 کنتور هوشمند بر روی این چاه‌ها نصب شده است و بر اساس قوانین مصوب از سوی مجلس، ارائه هرگونه خدمات به متقاضیان مالکان چاه کشاورزی منوط به نصب کنتور بر روی این چاه‌هاست.
  كشاورز اسدآبادي مي‌گويد تسهیلات بدهيد
یک کشاورز اسدآبادي در خصوص نصب کنتور بر روي چاه‌های عمیق هم گفت: هزینه نصب کنتور برای کشاورز بسیار بالاست و حداقل حمايت‌ها اين است كه مسئولان باید تسهیلات بدهند.
کشاورز دیگری نیز گفت: روزگاري خیلی راحت مجوز حفر چاه مي‌دادند؛ اما پس از10 و 15 سال چاه‌های غیرمجاز را مسدود کرده‌اند؛ در حالي كه اصلاً به وضعیت کشاورز توجه نشد. در چند سال اخیر واقعاً کشاورزان آسیب‌پذیر شده‌اند و مسئولان هم تدبیر خاصی ندارند.
مدیر آب منطقه‌ای اسدآباد هم از انسداد 200 حلقه چاه غیرمجاز خبر داد که به طور متوسط انسداد این تعداد چاه موجي صرفه‌جویی 10 لیتر آب در ثانیه می‌شود. در مجموع278 حلقه چاه غیرمجاز در این شهرستان شناسایی شده است که 34 حلقه پروانه بهره‌برداری ندارند و 44 مورد نیز منتظر اجرای احکام دادگاه هستند.
به گفته موسوي، هزینه نصب کنتور هوشمند برای هر حلقه چاه 4 تا 6 میلیون تومان است که تاکنون 471 حلقه چاه مجهز به نصب کنتور هوشمند شده‌اند.
  تويسركاني‌ها مي‌گويند مهار چاه‌هاي غيرمجاز مطلوب نبود
كشاورزان تويسركاني معتقدند مسئولان در مهار چاه‌هاي غيرمجاز مطلوب عمل نكرده‌اند و تعداد چاه‌هاي غيرمجاز بيشتر از تعداد اعلام شده از سوي مسئولان است.
رئيس اداره منابع آب تويسركان از وجود 2 هزار و ۱۳۸حلقه چاه مجاز و 2 هزار و200 حلقه چاه غیرمجاز خبر داد و گفت: تعداد کنتورهای نصب شده به 217 رسیده است که آب، برق و الکترومغناطیسم را تأمین می‌کند.
به گفته محمد چهاردولی، از نقاط ضعف کنتورهای هوشمند تأمین اعتبارات است که کشاورزان توان پرداخت هزینه آن را ندارند؛ به همین دليل از این طرح استقبال نمی‌شود.
وی گفت: بر اساس پیشنهادی که به وزارت نیرو از طرف منابع آب داده شد، قرار بر اين است كه تدبیری برای تسهيلات لحاظ شود تا اقساط از روی قبض برق کشاورزان حساب شود كه اگر اجرايي شود، نقطه قوتي خواهد بود.
  كبودراهنگي‌ها مي‌گويند عدالت رعايت نمي‌شود
بر اساس آمار اعلام شده، بيش از 350 حلقه چاه غيرمجاز در شهرستان كبودراهنگ مسدود شده‌اند كه توانسته قسمتي از منابع آبي از دست رفته را جبران كند؛ در صورتي كه چاه‌هاي مجاز هم بايد به صورت متعارف و مناسب آب را برداشت كنند.
يك كارشناس كشاورزي در خصوص انسداد چاه‌هاي غيرمجاز گفت: در ظاهر برخي چاه‌ها مسدود شده‌اند، ولي ميزان منابع آبي ترميم نشده و حاكي از آن است كه در عمل اقدام تأثيرگذاري صورت نگرفته است.
برخي كشاورزان هم مي‌گويند انسداد برخي چاه‌هاي غيرمجاز حالت بروكراسي اداري و تبليغاتي دارد؛ چراكه چاه‌هاي غيرمجاز خشك را پر مي‌كنند و با برخي چاه‌هاي غيرمجاز- كه در چند صد متري همان چاه حفر شده-، كاري ندارند و در اين صورت عملكرد مسئولان را زير سؤال مي‌برد.
  مهاجرت و تغيير شغل رزني‌ها به دليل نبود آب
رضایی، كشاورز رزنی به همدان‌پيام گفت: تعدد چاه‌های غیرمجاز منجر به کاهش آب‌های قنات‌ها و چشمه‌ها شده و این مهم در آینده شهرستان تأثیر سوء می‌گذارد.
عبدی یکی دیگر از كشاورزان هم گفت: خویشاوندان وی به علت کاهش آب‌های جاری که در نتیجه برداشت‌های بی‌رویه از چاه‌های غیرمجاز بوده به ناچار از روستا و شهرستان مهاجرت کرده‌اند. برخي هم پس از تلاش 40 ساله در امر کشاورزی ناچار است شغل دیگری اختیار کند.
سهیلی از اساتید دانشگاه‌های استان و کشور است كه استفاده از ظرفیت سمن‌ها را مطلوب ارزیابی كرد و علت اصلی بروز مشکلات کنونی را نبود مدیریت مناسب برشمرد.
وی اتحاد و همدلی مردم را از مؤثرترین راهبردهای مقابله با چاه‌های غیرمجاز دانست و افزود: اگر مردم هر روستا و منطقه، متخلفان را به مراجع قانونی معرفی كنند، دیگر هیچ کشاورزی اجازه تخلف را به خود نمی‌دهد.
به گفته مدیر منابع آب شهرستان رزن، تاکنون 28 حلقه چاه غیرمجاز در سال 95 مسدود شده؛ این در حالیست که پیش از این نیز 248 حلقه مسدود شده است.
علی‌اصغر بابایی میزان صرفه‌جویی حاصل از انسداد چاه‌های غیر مجاز را 71 میلیون مترمکعب اعلام كرد و ادامه داد: انسداد 191 حلقه چاه غیرمجاز در سال 95 در دستور کار قرار گرفته است.
وي از نصب 209 کنتور هوشمند در رزن خبر داد و گفت: از این میزان 168 کنتور هوشمند آب و برق است و مابقی را کنتورهای حجمی، الکترومغناطیسی تشکیل می‌دهند.
  روند انسداد چاه‌ها در فامنين كُند است
در شهرستان فامنین به علت کاهش منابع آبی شهرستان، تمامی ابعاد شهرستان مانند کشاورزی، صنعت و تأمین آب شرب در معرض تهدید قرار گرفته است که مهار کردن این مشکل اقدام مناسب و به موقع مسئولان مربوط را مي‌طلبد.
از طرفی برخي کارشناسان فامنینی عقیده دارند عملیات نصب کنتور و مسدودسازی چاه‌های غیرمجاز با روند آهسته‌ای پیش می‌رود و مشخص نیست که چه زمانی می‌توان به نتیجه 100 درصدی این اقدام رسید.
همچنين مرتضی عزالدین، مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي استان همدان در یکی از جلسات شورای حفاظت از آب شهرستان فامنين وعده داد: «تا پایان سال 95 همه چاه‌های واجد شرایط شهرستان، به کنتور هوشمند مجهز خواهند شد».
سرپرست منابع آب شهرستان فامنين با بیان اینکه اکیپ‌های گشت و بازرسی این شرکت مداوم چاه‌های غیرمجاز را بازرسي مي‌كنند، گفت: تاکنون توانسته‌ایم از حدود 236 چاه غیرمجاز شهرستان، 129 مورد را مسدود کنیم و باقی آنان در حال بررسی هستند تا تعیین‌تکلیف شوند.
احمدرضا خوش‌لسان افزود: با توجه به اينكه منابع آب شهرستان در وضع کاملاً بحرانی بسر می‌برد، ناچاریم چاه‌های غیرمجاز شهرستان را مسدود کرده و چاه‌های مجاز را کنترل کنیم.
وی از نصب 230 کنتور هوشمند برای چاه‌های پرآب شهرستان تا ابتدای خرداد ماه 95 خبر داد.