همدان‌پيام، راهكارهاي مديريت بحران آب در كشاورزي استان را بررسي مي‌كند

راهكار؛ تغيير کشت و استفاده از روش آبياري نوين

  سرويس شهرستان‌ها: با جدی شدن عواقب پدیده تغییر اقلیم و بحران آب در کشور لزوم مدیریت بهینه منابع آبی دوچندان شده است. با توجه به گسترده بودن صنعت كشاورزي در استان همدان اين موضوع در سال‌هاي اخير در اين بخش مورد توجه قرار گرفته و راهكارهايي براي مديريت بهتر منابع آبي به كشاورزان ارائه شده است.
هرچند به دليل سنتي بودن كشاورزي و قدمت ديرينه‌اي كه در اكثر شهرستان‌هاي استان دارد، كشاورزان به سختي به سمت تغيير الگوي خود از سنت به مدرنيته مي‌روند؛ اما در اين ميان مشكلاتي نيز در اجراي برخي طرح‌ها وجود دارد كه كشاورزان و كارشناسان از آنها صحبت مي‌كنند.
  كارشناسان چه مي‌گويند؟
به گفته عضو هیأت علمی و مدیر گروه زراعت دانشگاه ملایر، یکی از مهمترین عواملی که باعث شده دولت به دنبال راهکارهایی همچون تغییر الگوی کشت و حمایت از کاشت محصولات خاص برود، بحران آب است.
مجيد رستمي به همدان‌پيام گفت: برای مقابله با این بحران بهتر است راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت به صورت همزمان به کار گرفته شوند؛ به عنوان مثال افزایش کارایی مصرف آب از طریق تغییر روش آبیاری، تغییر نوع محصول و حتی تغییر زمان آبیاری می‌تواند در دسته راهکارهای کوتاه‌مدت قرار گیرد.
وي افزود: هر یک از این راهکارها را می‌توان با توجه به امکانات اقتصادی کشاورزان برای گروه خاصی توصیه کرد؛ با این حال میزان اثربخشی این راهکارها یکسان نیست.
رستمي تغییر الگوی کشت، توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار، گسترش سطح زیر کشت محصولات پاییزه و کاهش سطح زیرکشت محصولاتی که نیاز آبی زیادی دارند را از جمله راهکارهای مناسب برای مدیریت بهتر منابع آب برشمرد.
یکی از کارشناسان کشاورزی بهار هم معتقد است: در سال‌هاي گذشته و در دوره هشتم مجلس شورای اسلامی و نیز دولت قبل متأسفانه به کشاورزان بدون کار کارشناسی مجوز حفر چاه داده شد که این امر موجب خسارات بسیار جبران‌ناپذیری به زمین‌های کشاورزی شد و آثار آن هم‌اکنون نیز مشاهده شده و در سال‌های بعد نیز خواهد بود.
علی احمدی مدیریت آب کشاورزی توسط کشاورزان با آبیاری بارانی و قطره‌اي نوار تیپ را موجب رونق کشاورزی در منطقه دانست و گفت: با کارهای کارشناسی و نیز برگزاری کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی می‌توان کشاورزان را به این نوع آبیاری سوق داد.
اما يكي از مواردي كه در مدیریت منابع آبی كمك‌كننده است، بهره‌وري آب در گلخانه است كه در اين خصوص يكي از کارشناسان کشاورزی شهرستان تويسركان گفت: بهره‌وری آب در گلخانه نسبت به کشت فضای باز حدود یک‌دهم به صرفه‌ترخواهد بود و این بدان معنی است که آب مصرفی در کشت گلخانه 90 درصد کمتر از فضای بیرون از گلخانه است.
زهرا ترکاشوند كه خود جزو نخستين کسانی است که در بخش فرسفج تویسرکان گلخانه ايجاد كرده و موفق نیز هست، از نقاط قوت نصب کنتور آب در هر منطقه به آمار دقيق و درست استفاده از آب در هر منطقه، جلوگيري از مصرف زياد آب در مزارع، مجاب كردن كشاورز به استفاده از روش‌هاي نوين آبياري براي بهينه كردن مصرف آب، مجاب کردن كشاورز به كشت محصولاتي با نياز آبي كمتر و جلوگيري از كشت‌هاي پرآب‌بر مانند صيفي‌جات اشاره كرد.
اما در ادامه گفت‌وگويي با كشاورزان و مشكلات آنها در شهرستان‌هاي مختلف استان انجام داده‌ايم و نظر مديران جهادكشاورزي هر شهرستان را در خصوص اقدامات انجام شده در اين راستا جويا شده‌ايم.
  روش نوين آبياري براي باغ‌هاي سنتي در ملاير قابل اجرا نيست
صادقي‌پور يكي از كشاورزان ملايري معتقد است: در مديريت منابع آب، لوله‌كشي و كانال‌كشي آب بسيار كمك‌كننده است.
اما وي نداشتن بودجه و البته رابط تأثیرگذار را دليل استقبال نكردن كشاورزان از اين طرح عنوان كرد و گفت: جهادكشاورزي با داشتن كارشناس، نيرو و خودرو مي‌تواند با گشت‌زني در هر منطقه و روستا مشكلات را از نزديك ببيند و راهكارهاي مناسب ارائه دهد.
جعفري ديگر كشاورز ملايري است كه سابقه‌اي حدود 40 سال فعاليت در اين عرصه را دارد و معتقد است: جهادكشاورزي در ابتدا بايد كار زيربنايي انجام دهد و سپس كنتور هوشمند نصب كند.
وي بيان كرد: باغات انگور چون به صورت سنتي است آب‌بري بسيار بالايي دارد و متأسفانه روش نوين آبياري براي باغ‌هاي سنتي قابل اجرا نيست؛ زيرا ريشه‌هاي عميق دارد و روش قطره‌اي براي باغات جديد با ريشه‌هاي سطحي است، روش قطره‌اي باغ‌هاي سنتي را خشك مي‌كند.
جعفري با اشاره به اينكه امسال سال طلايي بارش بوده است، گفت: مي‌توان با مهار آب‌هاي سطحي در اين زمينه كمك كرد جهادكشاورزي ابتدا بايد آب‌هاي هرز را كنترل كند و نخست لوله‌كشي انجام شود؛ زيرا جوي‌هاي قديم و سنتي صد درصد آب را هدر مي‌دهد.وقتي از اين موضوع جلوگيري شود مصرف پايين مي‌آيد و مردم از نصب كنتور استقبال مي‌كنند. البته طرح‌های زيربنايي انجام نمي‌شود زیرا مردم استقبال نمي‌كنند.
مدير جهادكشاورزي شهرستان ملاير هم با اشاره به اينكه به منظور صرفه‌جویی در مصرف آب و استفاده بهينه از همه منابع خدادادی وزارت کشاورزی برای توسعه و تجهيز منابع آبي از این امکانات به صورت آبیاری میکرو و نوین تسهیلات لازم را به صورت بلاعوض در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد، افزود: اين تسهيلات برای آبیاری میکرو که به صورت قطره‌ای در باغات قابل انجام است، حداقل هر هکتار 7 میلیون تومان دولت بلاعوض به كشاورزان پرداخت می‌شود.
غلامحسين تقوي با تأكيد بر اينكه اين طرح در شهرستان به صورت پایلوت در چند نقطه در باغات سنتی اجرا شده و جواب داده است، ادامه داد: علت استقبال نکردن اين است كه متأسفانه کشاورزان مي‌خواهند، روش سنتي را ادامه دهند.
وي مشکل اساسی را در اين زمينه، مشاع بودن چاه‌هاي كشاورزي و توافق نداشتن کشاورزان در تجميع اراضي و نبود هماهنگی در اجرای کار عنوان كرد كه 90 درصد مشکل است؛ در حالي كه به هر مقدار كه كشاورزان آمادگي تجميع داشته باشند، 85 درصد هزينه آبياري را دولت به صورت رايگان بلاعوض در اختیارشان قرار دهد و 15 درصد خودشان پرداخت كنند.
 آبیاری تحت‌ فشار برای 7 هزار هکتار اراضی نهاوند
در بحث مدیریت منابع آبی در نهاوند نيز اقدامات مختلفی از جمله انسداد چاه‌های غیرمجاز، تشویق کشاورز به کشت محصولات کم‌آب‌بر و تعطیلی کشت دوم اجرا شده است، از طرفی نیز کشت محصولات پرآب‌بر از جمله خیار، هندوانه و.. را نيز کاهش داده‌اند.
مدیر جهادکشاورزی شهرستان نهاوند با بيان اين مطلب گفت: البته برای اجرای موفق مدیریت منابع آبی باید مانع هدررفت آب در حوزه کشاورزی با اجرای برنامه‌های کاربردی شد و تا آنجا که میسر هست دست کشاورز را در این خصوص گرفت.
احمد باقري افزود: در آبیاری قطره‌ای و میکرو در هر هکتار 5 تا 7 میلیون تومان وام بلاعوض در اختیار کشاورز قرار گرفته می‌شود تا آب کمتری در بخش کشاورزی مصرف کند.
به گفته وي، برای اجرای آبیاری تحت ‌فشار نیز در حال ترویج و توسعه هستیم که تاکنون در 40 درصد زمین‌های مستعد اجرایی شده، این سیستم در نهاوند از 19 هزار هکتار اراضی مستعد برای 7 هزار هکتار آن اجرایی شده است.
باقري بيان كرد: مجموع منابع آبی در شهرستان نهاوند معادل 490 میلیون مترمکعب بوده و مصرف آب شهرستان 510 میلیون مترمکعب است که این نشان می‌دهد در شهرستان نهاوند 20 میلیون مترمکعب مازاد بر منابع، آب مصرف می‌شود.
  مطالبه ماليات و ارزش افزوده محصولات مشكل كشاورزان است
صفر رکنی يكي از کشاورزان بنام شهرستان بهار است كه در خصوص مدیریت آب مورد نیاز خود در کشاورزی استفاده از آبیاری تحت فشار در زمینی به مساحت 80 هکتار گفت و اينكه چنانچه کشاورزان به این روش آبیاری روی بیاورند، بالطبع آثار خوبی را برای کشاورزان و زمین‌های آنها خواهد داشت و نباید فکر خود را متمرکز حفر چاه غیرمجاز كنند؛ زيرا آثار زیانباری برای خود و کشاورزان منطقه خواهد داشت.
وی با انتقاد از شعارهای حمایت از تولید و به خصوص کشاورزی بیان كرد: اگر اینگونه پیش رود دیگر آثاری از کشاورز باقی نمانده و شاهد اضمحلال کشاورزی در منطقه خواهیم بود.
يكي ديگر از كشاورزان هم تغییر الگوی کشت و استفاده از آبیاری بارانی را یکی از برنامه‌های مثمرثمر در ادامه حیات کشاورزی شهرستان نام برد.
مدیر جهادکشاورزی شهرستان بهار هم در مورد مدیریت آب در کشاورزی گفت: مهمترین کار در شهرستان بهار افزایش سیستم آبیاری تحت فشار در زمین‌های کشاورزی بوده است که تاکنون 16 هزار هکتار آبیاری تحت فشار در شهرستان داشته‌ایم و در همین زمينه در شهرستان بهار 3 گلخانه درحال فعالیت هستند.
هوشنگ کرمی افزود: اگر چنانچه فردی متقاضی استفاده از آبیاری بارانی باشد، می‌تواند به ازای هر هکتار از سوی دولت یارانه راه‌اندازی آبیاری بارانی زمین‌های کشاورزی خود را مطالبه کند.
 گلايه كشاورزان كبودراهنگ از مديريت منابع آبي
اما كشاورزان كبودراهنگي هم از مديريت منابع آبي به شدت گلايه دارند. آنها معتقدند وقتي يك حلقه چاه مجاز با كنتور هوشمند در حال بهره‌برداري از منابع آبي زيرزميني است، در مقابل يك حلقه چاه مجاز با برداشت غيرمتعارف صرفه‌جويي و كنترل و مراقبت منابع آبي را از بين مي‌برد.
آنها مي‌گويند: بايد مديريت براي برداشت آب‌ها با عدالت صورت گيرد و انسداد چاه غيرمجاز يا كنتوردار كردن آن مي‌تواند كمك حداقلي باشد.
مدير جهادكشاورزي شهرستان كبودراهنگ هم صدور مجوز تأسيس 42 هكتار كشت گلخانه، تغيير الگوي كشت‌هاي مناسب، هوشمندي كنتورهاي برق چاه‌هاي مجاز را از جمله راهكارهاي مديريت منابع آبي دانست.
  كشاورزان تويسركاني از طرح آبياري ديمي و گلخانه‌اي راضي نيستند
يكي از کشاورزان تويسركاني ضمن گلايه از طرح آبياري ديمي و گلخانه‌اي گفت: با اجراي طرح آبیاری دیمی و گلخانه نمي‌توانم کشاورزی را ادامه دهم و برای خرج زندگی مجبور به مهاجرت و حاشیه‌نشینی شده‌ام.
به گفته وي، برای احداث گلخانه سرمایه حداقل ۵۰ میلیون تومان نیاز دارد و طي كردن مراحل کار و مراحل قانونی از عهده من خارج است و زمینم رو به نابودی است؛ ضمن اينكه برای گرفتن کنتور هوشمند نیاز به هزینه دارم که نمي‌توانم پرداخت كنم.
کشاورز دیگر تويسركاني نيز با اعتراض به اينكه مگر در شهر تویسرکان چند گلخانه جواب می‌دهد گفت: در نهایت اگر هم محصول گلخانه‌ای با زحمت فراوان کاشته شود اما بازار فروش ندارد و در حال حاضر بسياري از گلخانه‌ها از بازار فروش ناراضی هستند و مجبور به فروش زير قیمت بازار هستند تا محصول از بين نرود و ضرر نكنند. بهتر نیست مسئولان به جای تغییر الگوی کشت به فکر راهکار اساسی باشند و به عواقب کار هم بیندیشند تا از حاشیه‌نشینی کشاورزان و شغل‌های کاذب جلوگیری کنند.
اما کشاورز دیگري نيز از همكاري نکردن لازم گلايه كرد و اينكه چرا می‌گویند همکاری کامل با کشاورز نمی‌شود. مدير جهادکشاورزی تویسرکان درباره مدیریت آب در این شهرستان گفت: علاوه بر فرهنگ‌سازی گسترده و عمیق، از راهکارهای قانونی برای مدیریت مصرف بهینه آب در شهرستان و روستاهای تویسرکان باید استفاده کرد.
مسعود اکبری افزود: در شرایطی که کم‌آبی یکی از مهمترین معضلات کنونی شهرستان، منطقه و کشور به شمار می‌رود، مدیریت صحیح مصرف آب از اهمیت بالایی برخوردار است.
به گفته وي، مجموعه الگوی کشت کشاورزی در شهرستان باید علاوه بر استفاده از ابزار و راهکارهای نوین و مکانیزه آبیاری و کشاورزی، به سمت و سوی الگوی کشت کم‌آب یعنی پرورش محصولات کشاورزی زودبازده با صرف آب کمتر، حرکت کند. فرماندار تویسرکان هم در این‌باره گفت: با جذب اعتبارات مورد نیاز باید به سمت بهره‌وری حداکثری از ظرفیت تصفیه‌خانه تویسرکان حرکت کنیم.
حبیب مومیوند افزود: در شرایط کنونی اصلاح فرهنگ عمومی در حوزه الگوی مصرف آب یکی از محورهای فرهنگ‌سازی اثرگذار در اجتماع به شمار می‌رود.
به گفته وي، برخی از روستاها و مناطق شهرستان تویسرکان در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارش‌های آسمانی، حفر چاه‌ها و برداشت غیر قانونی از منابع آب زیرزمینی و مصرف بی‌رویه آب شرب در بخش کشاورزی، با معضل کم‌آبی روبه‌رو شده‌اند؛ اما همچنان فعالیت‌های غیرمجاز در این زمینه ادامه دارد که با نصب کنتور هوشمند و جلوگیری از چاه‌های غیرمجاز و کشت مدرنیته می‌توان در بهینه مصرف کردن آب، از جیره‌بندی آب جلوگیری کرد و آب را در شهرستان با کمک مردم مدیریت كنيم.
  هر ساله افت 98 سانتیمتر سطح آب‌های زیرزمینی در اسدآباد
مدیر آب منطقه‌ای شهرستان اسدآباد هم با بیان اینکه هر ساله به طور میانگین سطح آب‌های زیرزمینی در اسدآباد 98 سانتیمتر افت می‌کند، گفت: راهکار مدیریت منابع آب، فرهنگ‌سازی درست، نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌های عمیق و تجهیز اراضی به سیستم آبیاری بارانی است.
موسوي بیان کرد: با اطلاع‌رسانی درست و فرهنگ‌سازی، باید کشاورزان را از پیامدهای روش‌های آبیاری غرقابی و بالا رفتن راندمان تولید در روش آبیاری نوین آگاه ساخت و بدین روش منابع آب را مدیریت کرد.
وي در ادامه افزود: به طور متوسط انسداد هر 200 حلقه چاه حدود 10 لیتر در ثانیه در بحث آب‌های زیرزمینی صرفه‌جویي در پی خواهند داشت که در شهرستان اسدآباد تاکنون 200 حلقه چاه غیرمجاز مسدود و 78 حلقه در دست اجراست.
  رزني‌ها مي‌گويند چاه‌ها مديريت نشد
قربانی از روستاییان رزنی است كه به خبرنگار ما گفت: در چندین سال اخیر با توجه به استفاده بی‌رویه از منابع آبی، جوی‌ها و قنات روستا خشک شده و مردم این روستا که اکثراً کشاورز بوده‌اند، شغل دیگری را برای خود يافته‌اند.
به گفته وي، نبود مدیریت در ساماندهی چاه‌های عمیق و افزایش چشمگیر چاه‌های غیرمجاز در شهرستان موجب بروز مشکل شده است.
هاتفی نیز از دیگر شهروندان رزنی است که از کاهش آب‌های زمینی ابراز نگرانی كرد و معتقد است: مسئولان باید با همت بیشتری براي حفظ منابع آبی شهرستان گام بردارند.
یک کارشناس منابع آب هم با تأكيد بر اينكه بدون مشارکت مردم، حل مسأله آب غيرممكن است، گفت: دشت رزن از سال 67 سالانه 90 سانتی‌متر افت سطح آب‌های زیرزمینی را به دنبال داشته و مهمترین علت آن توجه نكردن مسئولان امر به اهمیت آب در زندگی است.
حامد اسدی، بحران آب را از معضلات امروز کشورمان دانست که مورد توجه همگان قرار گرفته است. همچنين آب امروز در کشور ما به بحران تبدیل نشده است؛ ‌بلکه از زمانی که مدیریت کلان تصمیم‌های غلطی را در مورد آب اتخاذ کرد، آغاز شد. وی با اشاره به وضعیت آبی منطقه بيان كرد: کم‌آبی در شهرستان به یک معضل تبدیل شده است که مهاجرت‌های روستاییان به شهرها و تغییر شغل مردم از کشاوری به صنعتی از جمله پیامدهای نامطلوب این معضل به شمار می‌رود.
فرماندار رزن هم گفت: با توجه به منابع تأمین آب شهرستان و با وجود خشکسالی موجود در منطقه، مشکلات چندانی در بخش تأمین آب نداریم و باید برای رهایی از این وضعیت، مدیریت مطلوبی در مصرف آب داشته باشیم. به گفته فتحعلي حسيني، برای این منظور نیازمند فرهنگ‌سازی و ایجاد الگوی مصرف در جامعه هستیم تا علاوه بر استفاده بهینه از منابع آب، در شرایط خشکسالی بتوانیم کاهش هزینه‌ها را نیز داشته باشیم.
وي افزود: کشاورزی سنتی و غیرحرفه‌ای و هدر دادن آب که ضرر آن بیشتر از منفعت آن است و نابودی فناوری سنتی کارآمد همچون قنات در تسریع این روند نقش دارند.
حسيني در ادامه از صرفه‌جویی 71 میلیون مترمکعبی آب در رزن خبر داد و گفت: شهرستان رزن با انسداد 276 حلقه چاه توانسته 71 میلیون مترمکعب صرفه‌جویی را به دنبال داشته باشد که این میزان 50 درصد حجم آبی صرفه‌جویی شده در استان به شمار می‌رود. وی همچنین از افزایش 3 سانتیمتری سطح آب‌های زیرزمینی در روستاهای فارسجین و امیرآباد خبر داد.