با زبانِ فرهنگ، زمین پاک می‌شود

حال زمین خوب نیست و از اين همه آلودگي نفس‌هايش به شماره افتاده است. در حالي كه در اين روزها و همه روزها بايد یادآور بود زمینی هم هست كه بايد هوای آن را داشت نه فقط در روز زمین پاک و به صورت نمادین! که همه روز و همه جا... و اين يعني فرهنگ‌سازي.
روز زمین پاك، روزی برای افزایش آگاهی و قدردانی نسبت به محیط زیست کره زمین كه ما را به اقدامی فرا می‌خواند تا عملکردمان را بسنجیم، آگاهی‌‌مان را وسعت بخشيده و اين روز شکرگزاری را محترم شماريم.
چند 10 سال پیش در سال ۱۹۷۰ چندین و چند حادثه رخ داد تا جهان تکانی بخورد. در آن سال نخستین باری بود که برای پاک بودن زمین، جشن گرفتند و ایده آن را «جان مک مونل» در سال ۱۹۶۹، در همایش یونسکو درباره محیط‌زیست مطرح کرد.
در حالي كه در قرآن کریم و از زبان اولياءمان كه به  سال پيش برمي‌گردد؛ بارها از زمین، نقش‌هاي این نعمت بزرگ الهی و پیدا و ناپیدای آن، سخن گفته شده است. بزرگانمان در نگاهی بلند و سازنده، انسان را مأمور آباد کردن زمین دانسته‌اند.
حالا با آغاز عصر ماشین و جنگ ثانيه‌ها، راه تسلط انسان بر طبیعت تا اندازه زیادی هموار شد؛ اما امروز خودخواهی‌ها و سودجویی‌های انسان، ناآگاهي روستايي‌ها و بي‌مسئوليتي شهري‌ها همچون بمب‌هاي آلوده، طبيعت را ترور كرده است.
در كلام، بر گستره بزرگ رسانه‌ها و جمعيت‌ها سخن از مدرن بودن و مدرنيته است؛ اما نمي‌دانند كه رعايت حريم و حرمت زمين يكي از نشانه‌هاي شهروندي است. گوشي‌ها مدرن و امكانات شيك را دارند و در كلام، مدرن حرف مي‌زنند اما هنوز زباله‌هاي خود را در تن سبز جمعيت رها مي‌كنند تا در دوگانه ادعا و افتضاح زمين هر روز آلوده‌تر شود. مشكل از فرهنگ و آموزش است مثل باقي عرصه‌هاي مشترك انسان و طبيعت.
  ضرورت ارزش‌سازي براي حفاظت از محيط‌زيست
در اين‌باره يك آسيب‌شناس اجتماعي به همدان‌پيام با تأكيد بر اينكه موضوع زمین پاک و اهمیت حیاتی آن برای تداوم نسل بشر چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی ملموس است، از چرايي واقف نبودن عده زیادی از قشرهای مختلف جامعه به اهمیت اين موضوع مي‌گويد و ادامه مي‌دهد: مسأله بودن هر پدیده را ابتدا کارشناسان اطلاع داده و سپس بسیج همگانی برای حل آن صورت می‌پذیرد و اکثریت جامعه هم با این موضوع همراه، هم دل و همگام می‌شوند؛ موضوعی که در خصوص حفظ محیط زیست و زمین پاک دیده نمی‌شود، این است که حفاظت از محیط زیست به درستی و وضوح به آگاهی مردم نرسيده و آسیب‌شناسی نشده است.
حسين رضايي می‌افزاید: به طور مثال رها کردن زباله‌های پلاستیکی در طبیعت چه صدمات جبران‌ناپذیری به زمین می‌زند و یا دفع زباله‌ها در جوار رودخانه‌ها منجر به سرایت شیرابه‌های بسيار آلوده به بستر رودخانه‌ها شده و موجب نابودی اکوسیستم و... می‌شود و یا نقشی که هر درخت در تصفیه هوا از ذرات معلق و گردوغبارهای خطرناک برعهده دارد.
به گفته وي، اصولاً مفاهیم بسیار مهم ابتدا باید تبدیل به ارزش شوند و این ارزش، منبعی برای هنجار یعنی شیوه عمل بر اساس ارزش‌ها و مهمترین مفاهیم موجود در جامعه شود.
رضايي بر ارزش حفظ محیط زیست و تأثيراتی که بر حیات انسان‌ها برجای می‌گذارد، تأكيد دارد و می‌گوید تعداد افرادی که بر اثر آلودگی هوا و یا آب‌های آلوده دچار بیماری‌های گوارشی، ریوی و... و در نهایت مرگ می‌شود به مراتب بیشتر از حوادث، سوانح و... است؛ پس باید مقوله حفظ محیط‌زیست، زمین پاک، هوای پاک و... را به عنوان مقوله‌ای فوق‌العاده ارزشمند در ذهن آحاد جامعه نهادینه کرد و کودکان خود را از آغازین سال‌های تولد به هر وسیله و ابزاری که در دست داریم؛ آموزش دهیم.
اين آسيب‌شناس اجتماعي بیان می‌کند: مبحث ارزش‌سازی و هنجارسازی در مقوله بسیار مغفول مانده حفاظت از محیط زیست که تقریباً در همه جا (از صنعت گرفته تا فرهنگ عمومی) در اولویت آخر قرار دارد مستلزم گذشت پروسه‌ای بلندمدت و برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از تجربیات صاحبنظران و صد البته دیگر جوامع پیشگام و موفق در عرصه حفاظت از محیط زیست است.
رضايي مي‌گويد: بسیاری از این ارزش‌های سبز براي حفاظت از محیط زیست در تعالیم انسان‌ساز دین مبین اسلام به دفعات متذکر شده و در خصوص اهمیت آن به وضوح بحث شده است، باشد که ما انسان‌ها و شهروندان ایرانی از این تعالیم بهرمند شویم؛ هم در عرصه ایده و هم در میدان عمل.
  بودجه فرهنگي براي حفاظت زيست داريم
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان همدان هم با تأكيد بر اينكه در طول سال مناسبت‌هاي متعدد زيست‌محيطي داريم كه به 40 مورد هم مي‌رسد، مي‌گوید: براي روز زمين پاك به لحاظ اينكه زمين به مثابه «مادر طبيعت» شناخته مي‌شود؛ مناسبت‌ بسيار كلي است كه بسياري از مناسبت‌هاي زيست‌محيطي ديگر را در خود جاي داده است.
محمدرضا محمدي بر 3 عامل آب، خاك و هوا اشاره مي‌كند و اينكه 2 عامل نخست در اين روز محوريت است. البته آب هم به نوعي غيرمستقيم در اين موضوع جاي دارد.
وي بر محافظت از اين 2 عامل زمين فارغ از آلودگي‌ها تأكيد دارد و اينكه برنامه‌هاي پيش‌بيني شده هم ناظر بر حفاظت منابع آبي و خاك است.
محمدي با توجه به اينكه پساب‌ها در انواع مختلف، خاك را تهديد مي‌كنند، ادامه مي‌دهد: با توجه به اينكه توجه افكار عمومي خيلي كمتر بر خاك معطوف است، بيشتر نگاه‌ها به آلاينده‌هاي خاك و تمركز حفظ منابع هم با محوريت همين عامل اصلي است.
وي بر تمركز سازمان در استان به موضوع پسماند خبر داد كه بيشترين آسيب به منابع خاك هم از مديريت نامناسب پسماندهاست. همچنين در نظر داريم تعدادي از صنايع همراه محيط زيست را كه برنامه مديريت پسماند را به صورت مطلوب اجرا مي‌كنند، به عنوان برترين‌‌ها معرفي كنيم.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان همچنين با توجه به اينكه بخش اعظم مأموريت‌هاي سازمان بر متوجه كردن افكار عمومي در قالب آموزش و فرهنگ‌سازي است، بيان مي‌كند: سالانه از منابع ملي و استاني براي فرهنگ‌سازي در نظر گرفته مي‌شود كه متناسب با اولويت‌ها هزينه مي‌شوند.
محمدي از برنامه‌ريزي 56 برنامه براي زمين پاك در استان با مشاركت انجمن‌هاي زيست‌محيطي خبر مي‌دهد و استفاده از نفوذ صاحبان تريبون‌هاي اجتماعي، بهره‌گيري از اساتيد و مراكز آموزشي استان، رسانه‌هاي گروهي مختلف و سازمان‌هاي مردم نهاد و اجراي برنامه‌هاي نمادين و... را از جمله اهرم‌هاي فرهنگ‌سازي در اين سازمان برمي‌شمرد.
به گفته وي، امروز با توجه به تلاقي هفته سلامت و زمين پاك، پاكسازي كوه الوند را به صورت نمادين با همكاري علوم پزشكي و... را خواهيم داشت.
  بودجه محدود براي فرهنگ‌سازي و همت همگاني براي آن
اما مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان همدان هم بر احترام و حفظ حرمت زمين تأكيد دارد و می‌گويد: شرايط خاك استان 8 تا 12 تن در هكتار بوده كه نسبت به متوسط كشور (18 تن در هكتار) مناسب است؛ اما نسبت به ميانگين جهاني (4 تن در هكتار) مناسب نيست.
محمدرضا همتي از تقويت پوشش گياهي به عنوان تنها عنصر اثرگذار بر كاهش فرسايش خاك ياد مي‌كند.
وي با تأكيد بر اينكه تصرفات اراضي ملي، مراتع و... در استان كم و بيش وجود دارد، بیان می‌کند: در سال حدود هزار پرونده در اين زمينه تشكيل مي‌شود كه 50 درصد به چراي غيرمجاز و زودهنگام مراتع برمي‌گردد و مابقي هم براي تصرفاتي است كه به بهانه‌هاي مختلف انجام مي‌شود.
همتي با تأييد اين موضوع كه شناخت زمين نيازمند فرهنگ‌سازي براي شناخت قابليت‌ها و محدوديت‌هاست، مي‌گويد: اين سازمان براي فرهنگ‌سازي بودجه محدودي دارد كه اعتبارات آن در قالب آموزش ترويجي كافي نيست تا در سطح جامعه برنامه‌ريزي كنيم.
وي با بيان اينكه در اين بين دستگاه‌هاي فرهنگي و رسانه‌ها، جهادكشاوزي، و ساير نهادهاي مرتبط بايد به سهم خود براي فرهنگ‌سازي به صورت جدي وارد عمل شوند، بر تقويت اعتبارات در دستگاه‌ها تأكيد مي‌كند.
  همه با هم باشيم...
در هر حال بارها و بارها گفته‌اند تنها به یک روز بسنده نکنید. هر فرد و گروهی می‌تواند با برگزار كردن یک مراسم كوچک یا بزرگ، بازیافت و صرفه‌جویی و مانند اینها در جامعه، ترویج شیوه‌های زیست ساده‌تر، با مراقبت از درختان و خيلي از كارهاي بزرگ و كوچك ديگر به طور كلي احساس مسئولیت نسبت به آن، هر روز را برای خود روز زمین پاک کند و آن را جشن بگیرد.
اميدواريم سال ديگر همين موقع دوباره اين جملات را تكرار نكنيم يا حداقل پيشرفتي در فرهنگ‌سازي بنويسيم؛ اميدواريم...