در آستانه روز صنعت چاپ

به صنعت چاپ چه نیازی داریم؟

شاید امروز که به صندلی خود تکیه داده‌ایم و مشغول دیدن مطالب مختلف در میان پایگاه‌های اینترنتی هستیم، به موجب بانی این اتفاق تا به حال فکر نکرده‌ایم، نیندیشیده‌ایم که اگر چاپ نبود چگونه دانش‌ها منتقل می‌شد.
 چاپ یعنی زندگی، یعنی حیات، پویایی و تحرک، فکر اینکه در نبود چاپ جامعه با چه مشکلاتی روبه‌رو می‌شود غیرقابل تصور است.  برای چند لحظه به دنیای بدون چاپ فکر کنید، تصور کنید که محصولی عکس نداشته و بخواهد معرفی شود.
 اگر چاپ نباشد هیچ کارت شناسایی برای معرفی هویت ما وجود ندارد، خبری از اسکناس‌های رنگارنگ نیست و کتاب و مجله‌ای چاپ نخواهد شد و اگر صفحات وب را چاپ نوین بنامیم دیگر سرگرمی به‌نام اینترنت معنا ندارد.
مهمترین رخدادهای تاریخ بشریت، اختراع حروف چاپی مستقل و دستگاه چاپ بوده ‌است. نخستین‌بار، یوهانس گوتنبرگ آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی چاپ را اختراع کرد اما در حقیقت اختراع فن چاپ به قرن‌ها پیش از گوتنبرگ مربوط می‌شود، شاید وقتی به کتیبه حقوق بشر کوروش هخامنشی نگاه می‌کنیم نشانه‌هایی از این صنعت قابل مشاهده باشد.
 پیدایش صنعت چاپ در جهان
بسیاری پیدایش نخست این صنعت حیات‌بخش را مربوط به چین می‌دانند اما از کجا معلوم که چاپ قرن‌ها پیش از چینی‌ها ابداع نشده باشد، زیرا جنگ‌های پی ‌در پی اجازه کاوش را از انسانها گرفته است و شاید اگر نابودی فرهنگی در جنگها نبود امروز مطالبی می‌توانستیم بیابیم که چاپ را به ایران نسبت بدهد.  با نگاهی به تمدن تخت جمشید و آثار برجای مانده از شهرسوخته، این فرضیه چندان دور از ذهن هم نیست.
اگر گوتنبرگ را پدر چاپ دنیا معرفی کنیم در توضیح فعالیت‌های وی می‌خوانیم که او روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ می‌کرد.
نخستین کتابی که وی پدید آورد کتاب مقدس ۴۲ سطری بود. کتاب‌هایی که در آن زمان به ‌چاپ می‌رسید به «اینکونابولا» معروف است.  ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در عمده کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس، پاریس و لیون رواج پیدا کرد و چاپخانه‌هایی با این روش به ‌وجود آمد.
 پیدایش صنعت چاپ در ایران
نخستین چاپخانه در ایران در شهر تبریز تأسیس شد. عباس میرزا نایب‌السلطنه، میرزا‌زین‌العابدین تبریزی را مأمور فراگیری فن چاپ و راه انداختن نخستین چاپخانه در تبریز کرد.
 میرزا زین‌العابدین تبریزی در سال ۱۲۳۳ هجری قمری ابزارآلات چاپ حروفی را به تبریز آورده و تحت حمایت عباس‌میرزا، نایب‌السلطنه که در آن زمان حکمران آذربایجان بود مطبعه کوچکی برقرار کرد.
شاید دلیل جایگزینی مطبعه سنگی به ‌جای مطبعه سربی این باشد که افرادی، مطبعه سربی و حروف آن را با بدبینی نگاه می‌کردند و علامت کفر می‌دانستند یا چون حروف ما پارسی بود با حروف سربی در آن زمان نمی‌توانستیم تنوع در خطوط داشته باشیم در صورتی که در مطبعه سنگی از خوشنویس‌ها کمک گرفته می‌شد.
علی قاضی‌زاده در «کتاب تبریز شهر اولین‌ها» می‌نویسد: «سخت‌گیری‌های کهنه‌پرستان موجب شده بود که به سبب گرانی طولانی و سخت بودن چاپ سنگی، چاپ کتب و مطبوعات بسیار گران تمام شده و در نتیجه سال‌ها انتشار کتاب و نشریه با دشواری‌های فراوان همراه باشد.»
حدود 90 سال پس از تأسیس نخستین چاپخانه در تبریز، نوه حاج زین‌العابدین (کسی که نخستین چاپخانه سنگی و سربی را در ایران دایر کرد) به‌ نام زین‌العابدین مطبعه‌چی که پس از زیارت مکه به نام حاجی حاج‌آقا معروف و هنگام گرفتن شناسنامه نام علمیه را بر خود انتخاب کرد، ماشین چاپی را از اروپا خریداری کرده و از طریق کشور مصر وارد بندر استانبول در ترکیه فعلی کرد و از این بندر توسط 40 گاومیش به تبریز انتقال داد.  حاجی حاج‌آقا علمیه همراه با دستگاه‌های چاپ سنگی خود 8 تن از متخصصان صنعت چاپ را نیز از کشور آلمان برای نصب و آموزش این دستگاه‌ها به تبریز آورد. دختر حاجی حاج آقا علمیه درباره ورود ماشین چاپ به تبریز در کتاب «اولین‌ها» نوشته است حسین امید می‌گوید که «زمان حمل گاومیش‌های حامل دستگاه‌های چاپ از کوچه‌های تنگ و باریک محله منجم تبریز به اجبار دیوارهای تعداد زیادی از خانه‌های همسایه‌ها را فرو ریخته و خراب کردند که حاجی حاج‌آقا هزینه بازسازی دیوارهای فرو ریخته را نیز متحمل شدند و این‌گونه بود که چاپ، وسلیه ارتقای فرهنگ و ماشین تولید علم به ایران رسید.»
 نامگذاری روز ملی صنعت چاپ
با گذشت زمان اهمیت صنعت چاپ بر همه روشن شد، نامگذاری روز 11 شهریورماه به‌ عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم ایرانیان در سال 1382 و با تلاش‌ اسدا... جامی (مدیر‌کل وقت دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) انجام شد.
 در آن زمان اهالی صنعت چاپ به شورای فرهنگ عمومی درخواست‌ دادند و توضیحات بسیاری برای لزوم ورود این روز در تقویم مطرح کردند تا در نهایت این شورا به این جمع‌بندی رسید که روز ملی صنعت چاپ به رسمیت شناخته شود و این‌گونه 11 شهریورماه به‌ عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم نامگذاری شد.