همدان به عنوان یکی از استان‌های متوسط صنعتی کشور در حدود هزار و 500 واحد صنعتی بزرگ و کوچک و بیش از 20 هزار کارگر فعال در کارگاه‌های تولیدی، خدماتی و صنعتی دارد و تعداد کل بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی آن در حدود 700 هزار نفر است (که البته بیشتر آنها بیمه‌شدگان صنفی هستند). اما همچون شرایط کلی کشور، انجام سرمایه‌گذاری و تکمیل فرآیند تولید و در نتیجه خلق کار و افزایش اشتغال در استان نیز به آماده بودن مجموعه‌ای از شرایط و زیرساخت‌ها بستگی دارد که برخی از آنها به عنوان عامل محدودکننده تولید و دغدغه‌های فعالان بازار کار همدان تلقی می‌شوند. نداشتن امنیت شغلی، گسترش قراردادهای موقت و کوتاه‌مدت، امضای قراردادهای بعضاً سفید امضا از سوی کارگران، شکاف عمیق بین دریافتی‌ها و پرداختی‌های کارگران و بیمه‌نشدن آنها، تبعیض و تأخیر در پرداخت حقوق کارگران، نداشتن حق اعتراض از طریق مجاری قانونی مختلف و وضعیت نابسامان واحدهای تولیدی کوچک و بزرگ و... از جمله مهمترین مشکلات بازار کار همدان است که در ادامه به تشریح برخی از آنها خواهیم پرداخت.
همانند فضای عمومی بازار کار کشور در استان همدان نیز یکی از بزرگترین دغدغه‌های کارگران نبود امنیت شغلی و گسترش قراردادهای کوتاه‌مدت و موقت کار است که از اواسط دهه 70 به عنوان یک معضل بزرگ برای کارگران مطرح است. به طوری که اگرچه مطابق قوانین موجود، شغل مستمر باید قرارداد دائم داشته باشد، اما همچنان بسیاری از کارگران همدان با قراردادهای موقت به کار گرفته می‌شوند که این امر موجب می‌شود خلاقیت و بهره‌‌وری کارگران کاهش یابد و آنان نتوانند به طور کامل در خدمت تولید باشند.
پایین بودن سطح دستمزد و شکاف بین درآمدها و هزینه‌های کارگران از مشکلات دیگر کارگران استان است. هرچند در سال جاری افزایش حقوق و دستمزد نسبت به سال گذشته بهبود یافت، اما با این حال تورم موجود در سال‌های گذشته فاصله معیشت تا دستمزد را بیشتر کرده است. این شکاف درآمدی در کنار بالا بودن نسبی نرخ بیکاری – به ویژه در بین جوانان - موجب شده است تا کارفرمایان از فضای موجود به نفع خود استفاده کرده و اقدام به استخدام نیروی کار با حقوق ماهانه بسیار کمتر از قانون کار و بدون بیمه و تسهیلات کنند. البته باید در نظر داشت افزایش یک باره حقوق در توان کارفرمایان نیست و بالا رفتن دستمزد و کاهش شکاف باید به تدریج انجام بپذیرد.
به علاوه به اعتقاد برخی تحلیلگران و نمایندگان جامعه کارگری، در سال‌های اخیر به دلیل نبودن ابزارهای اجرایی مناسب و نیز تعاملات اندک دستگاه‌های برنامه‌ریز و تصمیم‌گیر استان با تشکل‌های کارگری دغدغه‌مند، سیاست‌های پیش‌گیرانه و حمایتی از کارگران جای خود را به سیاست‌های دفاع از حقوق از دست رفته آنها داده است. یعنی به‌رغم عضویت چند هزار نفری کارگران استان در خانه کارگر، اما بعضاً حمایت‌های حداقلی اقتصادی، قانونی، فرهنگی و رفاهی نیز از آنها نمی‌شود. هرچند اخیراً" اقداماتی در این زمینه انجام شده است ولی بی‌شک پاسخگوی نیازهای این قشر بی‌ادعا نیست.
از طرف دیگر به اعتقاد کارشناسان اقتصادی سیاست‌های بعضاً نادرست و حمایت نکردن مناسب از صنایع موجود استان در سال‌های گذشته موجب شده است تا بسیاری از کارخانه‌های صنعتی و واحدهای تولیدی مستقر در شهرک‌های صنعتی یا تعطیل شوند یا با ظرفیت بسیار کمتر از توان واقعی خود به فعالیت ادامه بدهند. به طوری که در مواردی مشاهده می‌شود با وجود احداث سوله، فعالیت تولیدی قابل‌توجهی در آنها انجام نگرفته و بیشتر به عنوان یک انبار مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین نبود واحدهای تولیدی- صنعتی بزرگ و مادر نیز از جمله دلایلی است که موجب شده همدان نتواند به یک استان صنعتی تبدیل شود. از این‌رو کارشناسان بر این باورند که تعداد و ظرفیت کارخانه‌های فعلی استان به هیج‌وجه جوابگوی جمعیت فعال آماده به کار نخواهد بود و با این حجم قابل توجه جوان فارغ‌التحصیل دانشگاهی و کارگران فصلی و ساختمانی؛ همدان بدون تلاش برای سرمایه‌گذاری گسترده داخلی و خارجی با مشکلات بیشتری در بحث اشتغال مواجه خواهند شد.
در پایان باید گفت مشکلات واقعی کارگران استان، با برگزاری جشن‌ها و جلسات تشریفاتی و ارائه آمارهای نمایشی حل نمی‌شود. حداقل انتظار به حق کارگران آن است که فقط در یکی از 365 روز سال با عنوان روز کارگر در کانون توجهات مسئولان آن هم از نوع تشریفاتی قرار نگیرند و اقدامات عاجل و مؤثر برای حل مشکلاتشان انجام بپذیرد. اصلاح فرایندهای قانونی کار، کاهش شکاف دستمزد کارگران و درآمد تأمین‌کننده معیشت آنها، متناسب‌سازی آموزش‌های کارگران با مهارت‌های مورد نیاز کارفرمایان، تأمین امنیت شغلی کارگران، کنترل و نظارت بر ایمنی و سلامت محیط کار، تسهیل زمینه‌های فعالیت سرمایه‌گذاران و کارفرمایان از جمله انتظارات فعالان بازار کار و جامعه کارگری استان است. از آنجایی که دستیابی استان به توسعه همه‌جانبه مستلزم همکاری، همگرایی و فعالیت مستمر و متوازن 3 ضلع کارگران و کارفرمایان، مدیران و مسئولان دولتی و نیز مردم است، امید آن می‌رود در جهت نیل به اهداف فوق شاهد وفاق و همدلی روزافزون بین تشکل‌های کارگری، کارفرمایی و مسئولان استان باشیم.
* کارشناس اقتصادی
استان همدان به عنوان یکی از مناطقی که کمتر مورد توجه دولت‌ها بوده، دارای جمعیت قابل توجهی از کارگران در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی، باغداری، زراعت، ساختمان و صنعت ومعدن است. اما این گروه به‌رغم تمام تلاش‌ها و زحمت‌های فراوانی که در سنگر تولید و در راستای توسعه استان متحمل شده‌اند، همواره با مشکلات و مسائل عدیده‌ای روبه‌رو بوده‌اند. از آنجایی که اگر نگاهی واقع‌بینانه به مؤلفه‌های توسعه اقتصادی و ظرفیت‌های بالقوه استان داشته باشیم کاملاً واضح است که بدون همراهی کارگران پرتلاش و دلسوز هرگز قله‌های افتخار فتح نشده و رسیدن به توسعه و شکوفایی اقتصادی میسر نخواهد بود، بنابراین بررسی مشکلات جامعه کارگری استان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به طور کلی همدان یکی از استان‌های با موقعیت خاص جغرافیایی کشور است که از حیث قرارگیری در کانون تراکم جمعیتی ایران، نزدیکی به پایتخت، دسترسی راحت به بازارهای وسیع داخلی و نزدیکی به مرزهای گمرکی غرب کشور (بازار خارجی بزرگ مصرف به‌رغم کوچک بودن بازار داخلی استان)، دسترسی به منابع آب و خاک مناسب کشاورزی و نیز وجود مراکز علمی و دانشگاهی معتبر دارای اهمیت فراوان است.
