سابقه درخشان بیمه و آینده مبهم آن

ضمانت جان و مال مردم توسط دولت‌ها به دوران قبل از باستان می‌رسد؛ زمانی که چینی‌ها برای تجارت، بار خود را از طریق دریا جابجا می‌کردند. برای اینکه خسارت کمتری از سوی دزدان دریایی به اموال چینی‌ها برسد بار خود را بین چند کشتی تقسیم می‌کردند تا درصورت حادثه، همه اموالشان را از دست ندهند.

اما روش پیشرفته‌تر ضمانت اموال تجار به عهد باستان می‌رسد که مربوط به بابلی‌ها می‌باشد. سیستم اقتصادی آن‌ها شبیه بانکداری فعلی بود؛ و برای خرید کالا، سرمایه از دولت دریافت می‌کردند و اگر طی حوادثی به اموال آن‌ها خسارت وارد می‌شد از پرداخت خسارت معاف می‌شدند. همین روش را فنیقی‌ها، یونانی‌ها و رومی‌ها نیز در پیش گرفتند. آن‌ها به کار تجارت دریایی مشغول بودند، بنابراین با تغییر و تحولاتی، در شهرهای قرون وسطایی این نوع ضمانت به بیمه دریایی تبدیل شد. از این‌رو نخستین بیمه دنیا را بیمه دریایی می‌دانند.

بیمه دریایی از ایتالیا به انگلستان رفت و باعث شد تا طی جلسه‌ای در کافه لویدز، بازرگانان انگلیسی گرد هم آمده و متعهد شوند که در سود و زیان تجارت دریایی خود سهیم باشند. این حرکت آغاز تأسیس شرکت بیمه لویدز شد که اکنون یکی از معروف‌ترین شرکت‌های بیمه دنیا است.

اما قدیمی‌ترین نوع ضمانت و بیمه در ایران نیز به دوران کیقباد و بعدها هخامنشیان برمی‌گردد که طبق قوانینی، چنانچه شخصی به ارزش مشخصی هدایا برای حکومت می‌فرستاد حکومت وقت نیز در هنگام ضرر و زیان شخص به وی کمک می‌کرد.
 حمایت دولت ایران شرکت‌های خارجی را تعطیل کرد.

نخستین سال آغاز شرکت‌های بیمه‌ای در ایران به سال 1289 برمی‌گردد؛ در آن تاریخ 2شرکت روسی به نام‌های روسی نادژا و مرکوری در ایران آغاز به‌کار کرد و تا سال1314 که بیمه ایران تأسیس شود 29شرکت بیمه‌ خارجی در ایران فعالیت می‌کردند.

در سال 1316 قانون بیمه در ایران به تصویب رسید و فعالیت بیمه ایران شرکت‌های خارجی را تحت‌الشعاع قرارداد. از سال 1329 شرکت‌های بیمه خصوصی نیز در ایران تأسیس شدند به‌طوری‌که 8 شرکت خصوصی تا سال 1343 مشغول به فعالیت بودند. در سال 1331 و در دولت مصدق قوانینی تثبیت شد که فعالیت‌های بیمه را برای شرکت‌های خارجی محدود می‌کرد که نتیجه آن تعطیلی این شرکت‌ها و رشد شرکت‌های داخلی بیمه شد.

در خرداد سال 50 در جهت حمایت اتکایی از شرکت‌های بیمه داخلی، قانون تأسیس بیمه مرکزی به تصویب رسید و بنا بر آن بیمه مرکزی تأسیس شد و اکنون 32 شرکت بیمه در ایران فعال است.

 3قرن سابقه بیمه تأمین اجتماعی

اما نظام تأمین اجتماعی در جهان، از ابتدای سده 17میلادی شکل گرفت. زیرا با آغاز این سده فقر در جهان گسترش یافت و تأمین معیشت برای بسیاری از اقشار با مشکلاتی مواجه شد. از این‌رو دولت‌های اروپایی در صدد حمایت از اقشار کم‌درامد اقداماتی انجام دادند که نخستین اقدام توسط هنری چهارم (پادشاه وقت انگلستان) در سال1604 صورت پذیرفت. به‌طوری که دستور داد مبلغی از درامد معادن برای خرید دارو و مداوای کارگران مسدوم‌شده اختصاص بیابد؛ این آغازگر شکل‌گیری سیستم تأمین اجتماعی در دنیا بود، اما از اواخر قرن19 قوانین و مقرراتی در جهت بهبود رفاه کارگران وضع می‌شد.

به‌طوری‌که در سال1881 و همزمان با امپراتوری ویلهم اول و صدارت بیسمارک در آلمان، برای نخستین‌بار قانون بیمه‌های اجتماعی به‌تصویب رسید. به تدریج قوانین دیگر از جمله انواع بیمه‌های بیماری، حوادث ناشی از کار، از کار افتادگی و پیری در این کشور مصوب شد و بعد از سال 1898 بود که دولت آلمان دامنه جبران خسارت ناشی از کار را به گروه‌های مختلف مزدبگیر تسری داد.

اما با همه این احوال جنگ جهانی اول نقطه عطف تاریخ تأمین اجتماعی به‌حساب می‌آید. جنگ جهانی اول توسعه بیماری را به همراه داشت و سپس بحران اقتصادی امریکا و اروپا نیز رقم خورد؛ بنابراین در سال‌های 1929 تا 1933 دوره نوین تأمین اجتماعی آغاز شد و اصلاحاتی در لوایح مربوطه در آمریکا صورت گرفت.

سپس در سال۱۹۴۸ در ماده ۲۲ اعلامیه جهانی حقوق بشر مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد، این جمله گنجانیده شد که «همه افراد به عنوان عضو جامعه حق برخورداری از تأمین اجتماعی را دارند.»

 یک قرن سابقه بیمه تأمین اجتماعی در ایران

سابقه تأمين اجتماعي در ايران نیز به تصويب اولين قانون استخدامي كشوري در سال1301 (1922میلادی) بازمي‌گردد. كه طي آن، نظامي براي بازنشستگي به‌وجود آمد. در اين قانون، 3اصل تأمين اجتماعي كه عبارت بودند از فراهم کردن “حقوق و تأمين خاص” براي كساني كه پس از خدمت، توانايي فعاليت خود را از دست مي‌دهند، “مقرري خاص” براي كساني كه به‌علت حادثه‌اي، عليل و از كار افتاده شوند و “حمايت كارفرمايان” از خانواده هر مستخدم كه فوت شود، به چشم مي‌خورد.

نخستین اقدام طرح تشکیل «صندوق احتیاط کارگران راه‌آهن» در سال۱۳۰۹ به تصویب دولت ایران رسید. در این مصوبه، دولت تسهیلات خاصی را برای کارگران ضایعه دیده یا فوت شده در حین احداث راه‌آهن پیش‌بینی کرد. در سال۱۳۱۵ نیز «نظام‌نامه کارخانجات و مؤسسات صنعتی» برای کارگران بخش صنعت به تصویب هیأت دولت رسید.

در سال۱۳۲۵، قانون کار از تصویب هیأت دولت گذشت. طبق این قانون، کارفرمایان، علاوه بر اینکه مکلف به رعایت قانون بیمه کارگران بودند، باید 2صندوق شامل صندوق بهداشت (برای کمک به کارگر در مورد بیما‌ری‌هایی که ناشی از کار نباشد) و صندوق تعاون (برای کمک در امور ازدواج، عائله‌مندی، بیکاری، از کار افتادگی، بازنشستگی، حاملگی و غیره) را در هر کارگاه تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۲۸، وزارت کار به‌طور رسمی تأسیس شد و طبق ماده ۱۶ قانون کار مصوب ۱۷ خرداد۱۳۲۸، مقرر شد صندوقی به‌نام «صندوق تعاون و بیمه کارگران» برای معالجه و پرداخت غرامت کارگران تشکیل شود.

در ادامه و در اواخر سال۱۳۳۱ و در دوره نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق، «لایحه قانونی بیمه‌های اجتماعی کارگران» برای نخستین‌بار به تصویب رسید و طبق آن سازمان مستقلی به نام «سازمان بیمه‌های اجتماعی کارگران» تأسیس شد؛ نخستین قانون سازمان استخدامی کشور همین تأسیس این سازمان در بهمن1331 بود که طی آن نظامی برای بازنشستگی شکل گرفت.

با تغییر و تحولاتی که بین سال‌های1331 تا 1354 رخ داد سبب تصویب «قانون تأمین اجتماعی» در تیرماه ۱۳۵۴ و تشکیل «سازمان تأمین اجتماعی» شد که این اتفاق را آغازگر تحولی نو در نظام تأمین اجتماعی کشور می‌دانند.»

 تردید مردم و فشار بیمه‌ها به جامعه

با اینکه ساختار تشکیل بیمه اجتماعی در ایران چندان عقب‌تر از امریکا و اروپا نیست اما به لحاظ کیفیت و خدمت‌رسانی فرسنگ‌ها فاصله وجود دارد. چنانچه در چند دهه اخیر نگرانی‌هایی بابت ورشکستگی آن وجود دارد تا جایی که بسیاری از افراد تحت پوشش نگران آینده تأمین مالی خود هستند. این در حالی است که در کشورهای اروپایی آن‌چنان شرکت‌های بیمه‌ای و تأمین اجتماعی گسترش و بهبود پیدا کرده‌اند که افراد تحت پوشش منتظر بازنشستگی خود و بهره‌مندی از مزایای خود از طریق انواع بیمه‌های فردی و تأمین اجتماعی هستند.

از طرف دیگر، کارفرمایان نیز یکی از بزرگترین مشکلات خود را مسائل پیش‌آمده از طریق سازمان تأمین اجتماعی می‌دانند و هر روز نگران اضافه‌پرداخت و حساب و کتاب خود با این سازمان می‌باشند. چنانچه جلسات مختلفی، حداقل در استان همدان، جهت رسیدگی به مسایل مربوط به حوزه برگزار می‌شود.

یکی از کارخانه‌داران همدانی گفت: سازمان تأمین اجتماعی برای اینکه طلب خود از دولت را جبران کرده و بتواند خود را سرپا نگه دارد به دریافتی‌هایی از سوی کارفرمایان روی آورده که در منطق نمی‌گنجد.

وی ادامه داد: به‌عنوان نمونه، برای واحدهای تولیدی که مدت‌هاست تعطیل شده رقم سنگین به‌عنوان جریمه تعیین کرده و کسی نمی‌داند این رقم بابت کدام کارگر است. در حالی که همه می‌دانند یک واحد تعطیل دلیلی برای پرداخت وجه به تأمین اجتماعی ندارد.

این فعال اقتصادی ادامه داد: از طرف دیگر وقتی می‌خواهیم از بیمه شخص ثالث به‌عنوان خسارت تصادفات استفاده کنیم می‌دانیم که شرکت های بیمه‌ای تنها بخشی از خسارت را تأمین می‌کنند و علاوه بر اینکه به طور عمده 20درصد خسارت از جیب خسارت دیده پرداخت می‌شود، افت قیمت خودرو نیز درنظر گرفته نمی‌شود و همه این هزینه‌ها بر دوش خسارت‌دیده تحمیل می‌شود. در صورتی‌که سال‌ها حق بیمه، چه برای شخص ثالث و چه برای پیری به تأمین اجتماعی پرداخت می کنیم تا در موقع لزوم با آرامش از آن استفاده کنیم اما آنچه که در پرداخت خسارت‌ها و حقوق بازنشستگی رعایت نمی‌شود همین آرامش افراد تحت پوشش است.

وی با بیان اینکه اگر مشکلات بیمه‌ای و تأمین اجتماعی از ریشه حل شود هیچ مشکلی وجود نخواهدداشت، افزود: در این صورت است که افراد جامعه با دل خوش به سمت شرکت‌های بیمه‌ای و سازمان تأمین اجتماعی می‌روند و با خیال راحت به آینده خود فکر می‌کنند.

این فعال اقتصادی ادامه داد: چه اتفاقی افتاده که افراد کشورهای تأمین اجتماعی با رقبت فراوان از انواع و اقسام بیمه استفاده می‌کنند اما در ایران وقتی صحبت از بیمه عمر می‌شود اغلب با بی‌اعتمادی به آن نگاه کرده و درصد کمی از آن‌ها به سمت این بیمه می‌روند؟ و یا چه اتفاقی افتاده که افراد تحت پوشش تأمین اجتماعی هر روز با یک مشکل و نگرانی به حقوق خود فکر می‌کنند؟

وی گفت: ساختار بیمه‌ای ایران غلط نیست حتی بسیار درست و خوب است و دست‌کمی از کشورهای اروپایی و آمریکایی ندارد اما ما در اجرا مشکل داریم که سبب شده تاریخ خوب و درخشان بیمه کشور زیرسؤال رفته و مردم با تردید به آینده خود فکر کنند.