اوقات فراغت را به رسمیت بشناسید

با آمدن خرداد فصل امتحانات، کم کم باید به فکر ساعات فراغت نوجوانان و جوانان باشیم.

هم اینک تعدادی از دانش آموزان ابتدایی امتحانات خود را به پایان رساندند و تعدادی دیگر هم در پایه‌های بالاتر چند روزی تا پایان امتحانات دارند.

تابستان به زودی فرا خواهد رسید. بهترین فصلی که بیش از همه دانش آموزان و دانشجویان چشم به راهش تقویم را ورق می‌زدند. تابستان گرچه با آمدنش به دانش‌آموزان نوید روزهای خوب بدون درس و مشق و کلاس را می‌دهد اما گاهی هم دیده شده که برای بسیاری از دانش‌آموزان از تفریح و راحتی در آن خبری نیست.

نسل امروز تابستان را با کلاس‌های فوق برنامه می‌شناسند. کلاس‌هایی که اگر والدین دانش آموزان را مجبور به گذراندن آن نکنند، این خود دانش آموزان هستند که به رسم عادت فهرستی از کلاس‌های فوق برنامه را جلوی والدین خود قرار می‌دهند. در این میان اما باید پرسید: جای تفریح کجاست؟

یکـی از مسائل مهم در تعلیم و تربیت نوجوانان جامعه به ویژه قشر ‌دانش آموز، توجـه لازم به اوقات فراغت است؛ چرا که اگر فعالیت متناسب با هنجارهای اجتماعی برای آن‌ها در نظر گرفته نشود، ناهنجاری‌های اجتماعی بسیاری را سبب خواهد شد. بنابراین پر کردن اوقات فراغت مـورد توجه کارشناسـان علوم تربیتی و اجتماعـی قرار گرفته اسـت که می‌توان از آن در جهت کسب ارزش‌هـای اجتماعـی اسـتفاده بهینـه کرد. چرا که در غیـر این صورت می‌تواند ضایعات جبران ناپذیری را به قشـر نوجوان جامعه وارد کند.

با توجه به اینکه این قشر بیشتر تحت تاثیر آسـیب‌های اجتماعـی قرار می‌گیرد و در دوران بلـوغ دچـار هیجانات، احساسات و عواطف شـدیدی هسـتند، گنجاندن تفریح‌های سالم در اوقات فراغت اهمیت بسیاری دارد. موضوعی که سال‌هاست کارشناسان، پژوهشگران و مسئولان ذیربط به آن اذعان دارند و هر سال برای بهبود برنامه‌های گذران اوقات فراغت دانش آموزان و دانشجویان اقداماتی انجام داده اند. با این حال باید گفت هرچند کارشناسان و مسئولان بر لزوم برنامه ریزی در اوقات فراغت نسل جوان تاکید دارند اما آن چه در این میان مغفول مانده و شاید هر سال نقش کمرنگ‌تری را در برنامه ریزی‌های اوقات فراغت دارد گنجاندن برنامه های تفریحی است.

 یا آموزش یا تفریح یکی را باید انتخاب کرد

کمتر خانواده ای را می توان یافت که برای تابستان فرزندان خود برنامه‌ای تفریحی را در فهرست برنامه‌های اوقات فرغات گنجانده باشد. گرچه بسیاری عدم گنجاندن برنامه‌های تفریحی در فهرست برنامه‌های اوقات فراغت تابستان را هزینه بالای تفریح در ایران می دانند اما ثبت‌نام انواع کلاس‌های آموزشی نیز هزینه‌بر است. با وجود این نکته مهم آن است که پاسخ این پرسش را یافت که چرا گنجاندن برنامه‌های آموزشی در تابستان با وجود صرف هزینه به یک رسم یا عادت برای خانواده‌ها و حتی دانش آموزان بدل شده‌است.

برخی از خانواده‌ها درگفت و گو با ما به این پرسش پاسخ داده‌اند و دلیل آن را آموزش نامناسب از سوی مدارس عنوان کرده‌اند.

احمد که پدر یک پسر 13 ساله است در این‌باره می‌گوید که آموزش در جامعه کنونی نقش بسیار دارد و سرنوشت انسان امروز به آموزش وابسته است. او گفت: برای اینکه فرزندم آینده بهتری داشته باشد باید آموزش‌های لازم را ببیند. آموزش به پول نیاز دارد.

گرچه او نیازمند تفریح نیز هست ولی با وجود این من توان پرداخت هزینه برای تفریح و آموزش در کنار یکدیگر را ندارم. احمد در ادامه گفت: البته در برنامه‌های اوقات فراغت خانواده در تابستان تفریحات هم گنجانده شده اما بیشتر تفریحات به تفریحات جزئی خلاصه می‌شود.

 نقش تفریح در سلامت روان

امـروزه پرکردن بهینـه اوقات فراغـت نوجوانان و جوانان از جمله مسـائل مهم این قشـر آینده‌ساز و ارزشـمند محسـوب می‌شود و بر اسـاس نتایج تحقیقـات متعـدد، یکـی از علل انحرافـات اجتماعی قشر جوان پرنکردن بهینه اوقات فراغت آنان است. اوقـات فراغت به دلیل اینکـه عاری از تکاپوی امور موظف و تنش‌ها و فشـارهای ذهنی و روانی است، از بهترین شـرایط بـرای اصلاح عادات ناپسـند و رفتارهای نامطلوب به شمار می‌رود.

در زمینـه اوقـات فراغـت پژوهش‌هایـی صورت گرفته که نشان می‌دهد استفاده بهینه و برنامه ریزی درسـت از اوقـات فراغت می‌توانـد ارتباط نزدیکی بـابهداشـت روانی، بـروز خلاقیـت و جلوگیری از انحرافات اخلاقی و اجتماعی داشته باشد. یکی از روانشناسـان در پژوهشی پیرامون اوقات فراغت، زمینه سـاز بهداشت روانی در بستر خلاقیت بیان می‌کند که بهره گیری از ساعات و ایام فراغت، عامل مهمـی در پیشـگیری از تأثیـرات نامطلوب فشـار روانی، همچـون اضطراب و هیجان زدگی اسـت و نقـش بسـزایی در تامین بهداشـت روانی و تبلور اندیشه‌های آزاد خواهد داشت. گرچه تمامی ما از نقش تفریح در سلامت روان خود مطلعیم اما آنچه مهم است این است که چرا جامعه ایرانی آموزش را نوعی تفریح می‌داند؟

 انتخاب در اوقات فراغت نادیده گرفته می‌شود

نادر صادقیان، جامعه شناس و پژوهشگر فرهنگی دراین‌باره به ایسکانیوز گفت: ما باید تعریف و درک جامعه را از اوقات فراغت تغییر دهیم. جوهره اصلی اوقات فراغت انتخاب است.

او با بیان اینکه کسی در ایران اوقات فراغت را به رسمیت نمی‌شناسد، گفت: اوقات فراغت در ایران تجویزی است. به این معنا که آزادی انتخاب اوقات فراغت در ایران وجود ندارد.

صادقیان با بیان اینکه ممکن است اوقات فراغتی که افراد انتخاب می‌کنند منفی و مخرب باشد، گفت: منظور از اوقات فراغت انتخاب برنامه‌هایی غیرمنفی است که لزومی برای آموزشی بودن آن وجود ندارد.

این جامعه شناس با اشاره به وجود آسیب‌های اجتماعی، معضلات تفریحی، کمبود شادی اجتماعی در کشور گفت: بین مسیر حوزه رسمی و غیررسمی در برنامه ریزی برای اوقات فراغت برای کودکان و نوجوانان شکاف وجود دارد.

او با بیان اینکه اوقات فراغت در ایران بیشتر به آموزش فکر می کند و در نهایت کارآمدی در پی ندارد، گفت: تصمیم گیرندگان اصلی اوقات فراغت کودکان و نوجوانان نهادهای رسمی، غیررسمی هستند. به عبارتی دیگر باید گفت که اصالت انتخاب فرد در اوقات فراغت نادیده گرفته می‌شود و یا در بهترین حالت دچار ضعف است.

این پژوهشگر فرهنگی ادامه داد: نحوه گذراندن اوقات فراغت در ایران توسط دو حوزه رسمی و غیر رسمی یا به عبارتی دیگر نهادهای رسمی و نسل‌های گذشته برای نسل جدید تجویز می شود در حالی که هم بین حوزه رسمی و غیررسمی و هم مبنای تفکر و اندیشه نسل‌ها تعارض وجود دارد.

او با بیان اینکه اوقات فراغت از سوی نسل جدید می‌تواند معاشرت روزمره تعریف شود، گفت: فراغتی که تجویزی و سفارشی باشد نتیجه‌ای در بر نخواهد داشت. این در حالی است که اولویت نحوه گذراندن اوقات فراغت را خود شخص تشخیص می‌دهد.

 اوقات فراغت پا به پای نظام آموزشی مدارس

صادقیان با اشاره به آموزش محور بودن برنامه‌های اوقات فراغت در ایران گفت: متأسفانه اکثر برنامه‌هایی که از سوی نهادهای رسمی و غیر رسمی و حتی والدین برای کودکان و نوجوانان در تابستان در نظر گرفته می‌شود موازی با برنامه‌های آموزشی مدارس است و به نوعی سه ماه تابستان برای کودکان و نوجوانان ادامه 9 ماه سال تحصیلی است. سیستمی که اگر موفقیت‌آمیز و کار آمد بود دیگر مشکلی در نظام آموزشی کشور وجود نداشت.

این جامعه شناس بیان کرد: جامعه ایران به دلایل مختلف دچار خستگی و افسردگی است و جای دارد تا به تفریح به معنی مثبت بهایی دهد.

او با اشاره به اینکه تفریح مثبت می‌تواند آموزش را به دنبال داشته باشد، گفت: تفریح فرح بخش خالی از آموزش نیست. ضمن اینکه هر فرد به خصوص نوجوان نیازمند تخلیه روانی و هیجانی است.

صادقیان نیازسنجی اصیل برنامه های اوقات فراغت در کشور را از جمله نیازهای اصلی این حوزه دانست و گفت: باید از هر نسل در رابطه با برنامه‌های اوقات فراغت نیاز سنجی شود. همچنین مدیریت و اجرای این برنامه‌ها باید به دست خود افراد انجام شود.