با توسعه شهر‌نشینی و افزایش جمعیت؛ نیاز روز‌افزون به تامین سرپناه یا همان مسکن، دردی بر درد شهر‌ها افزود تا بنا‌های کهن به دست ارابه‌های آهنی(لودر و بیل مکانیکی) سپرده شود و خانه‌های فراخ، دلباز و چنددری با حیاط و حوض و درخت با شیشه‌های رنگی و چارچوب‌های ارسی به واحد‌های کوچک آپارتمانی تبدیل شود؛ درد نابودی بنا‌های کهن و با قدمت شهر‌ها به خصوص همدان فقط به اینجا خلاصه نیست، چرا که محرمیت درون خانه‌ها هم در زیر‌سایه سنگین آپارتمان‌ها نابود شد.
یعنی هم دید و منظر شهر از دست رفت و آسمان آبی به راحتی در فراخنای افق از دید شهر‌نشیان خارج شد و هم هویت زندگی گسترده به هویتی غربی و هسته‌ای رسید؛ هویتی که فقط جایی برای زیست در زیر ساختمان‌های بتونی و چارچوب‌های آهنی برای مردم فراهم کرد و عاطفه و مهر و محبت‌ها را به فراموشی سپرد.
با رسیدن زندگی شهری به این مرحله از فنا؛ حالا وقت آن رسیده بود که مشرف بودن بنا‌ها هم بر خانه‌های ویلایی بیش از گذشته رخ نشان دهد آن‌هم در جامعه‌ای اسلامی که باید رنگ بوی زیست زندگی اسلامی در گوشه‌گوشه آن به خصوص بنا‌های شهری دیده شود و مردم با آسایش در خانه زندگی کنند؛ نه آنکه پرد‌ه‌ها مقابل نور‌خورشید 365 روز سال رنگ به رنگ شوند و نور خورشید به قلب ساکنان این بنا‌ها راهی نیابد و هزینه‌های آنچنانی مصرف انرژی بر ساکنان بنا‌های قرار‌گرفته زیر مشرفیتها دوچندان تحمیل شود.
همدان شهری قدیمی و کهن که سبقه‌ای طولانی در تاریخ دارد و مهد زیست بشر بوده و هست هم از این گزند ستیزناک ساخت و ساز شهری به سبک غربی و نه ایرانی و اسلامی در امان نمانده است؛ دیگر نشانی از کوچه‌های تنگ و پیچ درپیچ و محله‌‌های قدیمی و با هویت مانند جولان، آب‌دوباره، سرگیجیله، دوگوران و حاجی، چمن و مانند آن در شهر همدان نمی‌توانید ببینید چرا که این محله‌ها هم به همان درد مبتلا هستند؛ اما چه باید کرد و مسئولان چه برنامه‌ای برای این گمشتگی هویت شهری همدان دارند.
دوام مشرفیتها
رئیس کمیسیون شهر‌سازی شورای اسلامی شهر همدان در دوره پنجم، درباره مشرفیت بنا‌های شهری برهم و کاهش هویت شهری همدان، می‌گوید: ضابطه ساخت‌و‌ساز بنا در شهر همدان تغییری نکرده است و در عرض یک کوچه 8 متری همان 3 طبقه بنا مجوز ساخت می‌گیرد؛ مگر اینکه بر مبنای مجوز کمیسیون ماده5 مجوزی برای افزایش ارتفاع در این عرض خارج از این ضوابط صادر شود.
نرگس نور‌ا... زاده می‌افزاید: فقط با رای کمیسیون ماده 5 است که می‌توان ارتفاع مازاد بر ضوابط گرفت که شرایط قانونی مرتبط را دارد؛ اختیار با شهرداری نیست که ارتفاع مازاد خارج از ضوابط صادر کند. ضوابط مرتبط با نحوه ساخت‌و ساز بنا و دریافت مجوز‌ها هم در سایت‌شهرداری همدان آمده است. در حوزه شهر‌سازی مشرفیت با آغاز ساخت آپارتمان از دهه 70 در همدان و در شهر‌های بزرگ با ساخت برج وجود داشته است.
عضو شورای شهر همدان اظهار می‌کند: شورا به کمیسیون ماده 5 درخواست داده است تا در بافت قدیمی شهر کاهش ارتفاع را در نظر بگیرند اما پاسخ کمیسیون این بود که طرح تفصیلی در دست بازنگری است و باید این تغییرات در این طرح به صورت کلی گنجانده و اجرایی شود و به غیر از آن شورا به مشاور طرح تفصیلی هم این پیشنهاد را ارایه کرده است که مطابق با هویت شهری هر منطقه از شهر همدان ارتفاع ساخت بنا‌ها را در نظر بگیرد و لحاظ کند هر چند که اصلاح و بازنگری طرح تفصیلی 2 الی 3سال زمان می‌برد تا نهایی شود.
وعده به بازنگری طرح تفصیلی
نور‌ا... زاده در پاسخ به این سئوال که با این روند طولانی اصلاح و بازنگری طرح تفصیلی شهر دیگر هویتی از شهر باقی‌نخواهد ماند که حفظ شود، می‌گوید: دقیقا همین طور است چون معابری مانند مدرس و متخصصان و غیره بر اساس عرض خاص(ساختمان‌های 2 الی 3 طبقه) تفکیک معبر شدند؛ حالا در این عرض معابر تقاضای فراوانی برای افزایش ارتفاع وجود دارد، تا اصلاح و بازنگری طرح تفصیلی هم شاید دیگر معبری در این محدوده‌های شهری نخواهیم داشت که نیازی به اصلاح ضوابط افزایش ارتفاع باشند؛ چرا که دیگر این معابر گنجایش ترافیک جمعیت فعلی را هم ندارد. با تاسف با یکسان اجرا شدن ضوابط شهر‌سازی در کل شهر‌های ایران و به خصوص همدان شاهد نابودی مناطق با این هویت بافت شهری هستیم.
رئیس کمیسیون شهر‌سازی شورای اسلامی شهر همدان اظهار می‌کند: اگر حتی بعد از اصلاح ضوابط طرح تفصیلی هم نهایی شود و به اجرا برسد دیگر معابر پاسخگوی رفت‌و آمد مردم در شهر همدان نباشد و باز باید مجدد اصلاحی در طرح انجام شود که مشکلی از مشکلات مردم حل که نمی‌کند هیچ باری هم بر دوش مردم در شهر گذاشته است باز‌هم باید گفت مرجع تصمیم‌گیری درباره ارتفاع شهری کمیسیون ماده 5 است و شورا فقط در حوزه سیاستگذاری دید‌گاه و نظر خود را اعلام می‌کند که خواسته مردم است که به اعضای شورا منتقل شده است.
شهر‌سازی بدون هویت اسلامی و ایرانی
وی ادامه میدهد: اگر بخواهیم از دید‌گاه اسلامی به شهر‌سازی نگاهی بیاندازیم باید گفت نباید ساخت و افزایش ارتفاع بنا‌ها در برخی بافت‌ها تا حدی باشد که آسایش و آرامش شهروندان را در خانه‌ها بگیرد و آن‌را نابود‌کند؛ اما متاسفانه در ضوابط شهر‌سازی ما نگاه اسلامی و عدالت اجتماعی بسیارضعیف است و غالبا یا تعاریف شهر‌سازی اسلامی و عدالت اجتماعی شهری را در سکونتگاه‌های شهری تدوین نکردیم یا مشاوران به آن آگاهی ندارند یا ضوابطی در شهر‌سازی ما حاکم است که از هویت اسلامی ما فاصله گرفته و با هویت غربی بیشتر تناسب دارد.
نور‌ا...زاده تاکید می‌کند: ضوابط شهر‌سازی ما سمت‌وسوی غربی دارد و هنوز نتوانسته‌ایم ضوابط‌شهر‌سازی اسلامی را در شهر‌ها اجرا کنیم؛ حتی در ضوابط معماری ایرانی هم برای محرمیت‌ها احترام خاص قایل بودند و ساختمان‌ها را طوری می‌ساختند که اصلا هیچ ساختمانی برای ساختمان مجاورو همسایه مزاحمتی ایجاد نکند و حرمت‌ها حفظ شود و ساکنان خانه‌ها آرامش داشته باشند. می‌توانید نمونه‌های آن را در شهر‌های قدیمی که هویت شهری آن تا حدودی حفظ شده بیابید.
رئیس کمیسیون شهر‌سازی شورای اسلامی شهر همدان در پاسخ به این سئوال که برای متداول کردن شیوه‌شهر‌سازی در شهر همدان که مشرفیتی نباشد و با فرهنگ ما هم سنخیت داشته باشد چه باید کرد؟، می‌گوید: بهترین راهکار همان اصلاح ضوابط است، شاید بتوان بخشی از شهر را حفظ کرد یا در بخش‌های جدید ضوابطی متناسب با ضوابط شهر‌سازی و معماری اسلامی و ایرانی را جایگزین کرد تا شهر در نقاط جدید هویت شهری همدان را حفظ کند. می‌توان برنامه داشت و دستور‌العمل‌های تدوین کرد که مشرفیتها و مزاحمت ناشی از ساخت بنا‌های جدید برداشته شود.
وی می‌افزاید: درباره این موضوع در شورا بحث و بررسی شده است که مشاور طرح تفصیلی در مطالعه خود پهنه‌بندی را لحاظ کند و در هر پهنه هم خصوصیات مطالعه شده آن پهنه را اعلام کند تا شوار هم نظر و پیشنهاد خود را برای اصلاح مشرفیتها و حفظ هویت شهری اعلام کند. یعنی اگر در بافت قدیم یک منطقه از شهر خانه با حیاط مرکزی وجود داشته است همان روش در اصلاح و نوسازی بنا‌های این مناطق پیش‌بینی و لحاظ شود. شورای شهر به غیر از این هیچ‌کاری دیگری نمی‌تواند برای ممانعت از نابودی بافت کهن شهری و کاهش افزایش مشرفیتها انجام بدهد چون ضوابط شهر‌سازی در جایی دیگر تصویب و اجرا می‌شود شورا فقط می‌تواند پیشنهاد بدهد تا مشکلات کمتر شود و مشاور هم در مطالعات خود آن‌را در نظر بگیرد شورای شهر به عنوان سیاستگذار امور شهر خواسته‌ها را مطرح و مطالبه می‌کند.
مشرفیت مختص همدان نیست
مشاور شهردار و قایم مقام معاونت شهر‌سازی شهرداری همدان هم معتقد است: مشرفیت ساختمان‌ها مخصوص همدان نیست و در همه جای ایران وجود دارد. وقتی 2 ساختمان به یکدیگر نزدیک می‌شود نسبت به هم دید دارند و نمی‌توان ساختمان‌ها را با فاصله‌ای از هم ساخت که دید نداشته باشند اما بر اساس اصول شهر‌سازی می‌توان قواعدی را رعایت کرد که تا حدودی این دید و مشرفیت را کاهش دهد و کم کند.
حمید‌رضا طبی‌مسرور می‌افزاید: می‌توان باز‌شو‌ها و پنجره‌هایی که روبروی هم قرا‌رمی‌گیرند یا مشرف بر هم هستند را با پانل‌ها و سازه‌های معماری از مشرفیت خارج کرد، نور را کاهش میدهد اما در حدی نیست که نور به داخل ساختمان نفوذ نیابد همچنین از نظر شرعی و اخلاقی هم باید بنا طوری طراحی شود که مزاحمتی برای بنای مجاور نداشته باشد البته سایه‌اندازی دارد.
افزایش ارتفاع و ایجاد مشرفیت
عضو دوره قبل شورای شهر همدان که رئیس کمیسیون شهر‌سازی شورا در آن هم دوره بوده است، اظهار می‌کند: در گذشته معماری شهری ایران درونگرا بود و غالب روزنه‌ها و پنجره‌ها به داخل بنا‌ها باز می‌شد؛ اکنون بیشتر بنا‌ها برو‌ن‌گرا شدند، منافذ و نور‌گیر بنا‌ها مانند باز‌شو‌ها و پنجره‌ها به بیرون از بنا و در محیط مجاور بنا باز می‌شود که به دلیل افزایش ارتفاع مشرفیت هم دارد اما می‌توان با ضوابط و معماری تغییراتی در محل قرار‌گیر‌ها داد تا مشرفیت و دید‌ها به حداقل برسد.
وی ادامه میدهد: تغییر استقرار بنا در زمین موقیعت ساخت بنا نقش موثری در این حوزه دارد. پانل‌هایی هم وجود دارد که مشرفیت را کاهش میدهد. به صورت عمومی ساختمان‌های بلند مرتبه به ساختمان‌های با ارتفاع کم مشرفیت دارد از نظر حقوق شهری و شهر‌سازی وقتی پلاک‌ها به هم متصل هستند دید داشتن هم مشرفیت محسوب می‌شود. ساختمان‌های که 8 تا 16 متر از هم فاصله دارند را نمی‌توان گفت به هم مشرف هستند. فاصله دادن، ایجاد تغییر در جهت ساخت ساختمان، طراحی فضای سبز در اطراف فضا‌ها در کاهش مشرفیتها موثر است.
طبی مسرور اظهار می‌کند: برای کاهش مشرفیتها و تداخل‌های رفت‌و آمد‌‌های شهری باید فضای ساخت مسکونی، اداری، خدماتی و صنعتی از یکدیگر مجزا باشد و همچنین در بخش ازشهر فقط بنا‌ها بلند‌مرتبه ساخته شود و در بخش دیگر شهر بنا‌های با ارتفاع مشخص ساخته شود تا هویت شهری با این شکل در بخش جدید و قدیم شهر حفظ شود. یعنی باید پهنه‌ها اداری، صنعتی، خدماتی و مسکونی در شهر ایجاد شود. همچنین نهادینه شدن فرهنگ زندگی در این فضا‌ها هم باید الگو‌سازی شود.
